Het kleine zwarte visje, de in 1968 geschreven en ondertussen wereldberoemd geworden parabel van de Iraanse auteur Samad Behrangi, werd recent vertaald door Ann De Craemer, een journaliste met een voorliefde voor Iran. Het verhaal blijkt erg eenvoudig en laat zich lezen als een ‘roadtrip onder de waterspiegel’. Op de langste nacht van het jaar vertelt een stokoude vis haar 12.000 kinderen en kleinkinderen het verhaal van het kleine zwarte visje dat grenzen wil verkennen. Centraal staat de vrijheidsdrang van het visje dat na wat gekibbel met de andere vissen, die hun biotoop verbeten verdedigen, de wijde onderwaterwereld inzwemt. Geheel vrij van moraliserende uitspraken zijn deze passages niet, net zomin als de geforceerde persiflage op de ouder-kindrelatie. Het verhaal, verpakt in banale dialogen en gesitueerd in de wereld der vissen, leest dan ook als een al te doorzichtig antropomorfisme. De roadtrip voegt weinig boeiends toe: de auteur beschrijft vooral losse scènes waarin het kleine zwarte visje met andere dieren over hun gedachtegoed discussieert. De meeste dieren blijken gehersenspoeld of geloven al te gemakkelijk elkaars misleidende frasen. Behrangi houdt een vurig pleidooi voor de kritische insteek van het visje, maar zijn goedbedoelde boodschap vervalt al snel in een uitleggerig verhaaltje. Uiteindelijk bereikt het kleine visje de wijde zee, en ontmoet een grote school gelijkgestemde vissen. Een onverwachte ‘ontmoeting’ met een aalscholver dreigt echter fataal af te lopen. Het nogal bruuske eind laat ruimte voor een eigen invulling, al verhindert de pedagogisch-didactische boodschap elders die eigen interpretatie. Het nawoord van de vertaalster bevestigt de didactische insteek als ze een beknopte biografie van de auteur schetst en een korte situatieschets van het huidige Iran biedt. De precieze meerwaarde van deze uitgave blijft dan ook onduidelijk, al maken de sobere illustraties van Korneel Detailleur nog een en ander goed. De stemmige grijs-wit-zwartbeelden vallen op door een constant spel met schaduw en licht. Detailleur toont zich erg sterk in het oproepen van expressie en portretteert iedere onderwaterbewoner in z’n uniciteit. Hoewel de ietwat geheimzinnige sfeer uit de illustraties niet meteen aansluit bij het droge, oppervlakkige verhaal, vormen de prenten toch een bijzondere meerwaarde. Het kleine zwarte visje heeft misschien wel enige didactische waarde (maatschappelijke wantoestanden in Iran aanklagen), literair gezien stelt het echter allemaal weinig voor.
[Jürgen Peeters] Masquer le texte

Ken je dat kinderliedje over de tien kleine visjes die naar de zee wilden? Het eindigt als volgt: “1 klein visje, dat wilde naar de zee, Da’s goed zei de moeder, maar ik ga niet mee. Ik blijf liever in de vieze ouwe sloot, want in de zee zitten haaien en die bijten je DOOD.” Dat kinderliedje kwam geregeld in mijn gedachten op bij het lezen van deze fabel over het dappere, kleine, zwarte visje dat zijn drang naar vrijheid en wijsheid bekoopt met zijn leven. Of misschien toch niet, want het verhaal heeft een ietwat raadselachtig einde, waarin gemeld wordt dat er nooit meer iets vernomen werd van het visje. Maar onder degenen die het verhaal van oma Vis te horen krijgen, zit weer een klein visje klaar dat uit haar begrensde, vertrouwde wereldje wil breken. In zijn geheel trouwens een bevreemdend boekje, dat gelukkig enige duiding meekrijgt achteraan in het boek. Blijkt namelijk dat dit verhaal al dateert uit 1968 en gezien werd en wordt als een pleidooi voor het streven naar zelfontplooiing. Jarenlang werd dit door een dorpsleraar geschreven verhaal aanzien als een aanklacht tegen het Iraanse regime, een aanklacht die spijtig genoeg vandaag nog steeds actueel is. Ondanks of misschien dankzij het feit dat dit boek jarenlang verboden was, groeide het uit tot een houvast voor vele mensen. De sobere zwart-wittekeningen van Korneel Detailleur passen wonderwel bij dit verhaal dat ons laat zien dat we de wereld niet in zwart-wit moeten zien. Een starre zienswijze heeft immers nog nooit geleid tot vooruitgang. Zonder de nodige uitleg valt te vrezen dat dit boekje enigszins vrijblijvend zal blijken te zijn voor kinderen, een vertelseltje waarin het slimme visje geconfronteerd wordt met domme waterbewoners. Laten we in ieder geval hopen dat er altijd genoeg mensen zullen zijn die een klein, zwart visje willen zijn. De Arabische lente lijkt het gelijk van Samad Behrangi te bewijzen …

Masquer le texte