Een klassieke dierenreeks

Binnen de zesplus leeftijdsgroep moet je een onderscheid maken tussen beginnende lezers en zij die, vanaf niveau AVI 5, al redelijk goed hun weg vinden in een docuboek met volle zinnen. Zoals Ditte Merle benadrukt, is er voor de beginnende lezer niet genoeg non-fictie te vinden, iets waar zij alvast aan verholpen heeft met heerlijke en succesrijke boeken als Kleine kriebelbeestjes (Van Reemst, 1997) en Lekker bekkie! (Van Reemst, 2000). Voor de meer gevorderde lezers van 7 tot 9 jaar zijn er meer reeksen beschikbaar. Er zijn enerzijds wat men noemt 'eerste docuboeken' (grote illustraties, ultrakorte tekst ernaast), anderzijds diepergravende reeksen die op de grens balanceren met de volgende leeftijdscategorie. Het is heel moeilijk in te schatten hoeveel informatie zesplussers aankunnen, alsook hoe de nieuwe media en de proliferatie van kennis een plaats kunnen krijgen in deze non-fictie reeksen. De hieronder besproken dierenreeks schiet op beide criteria tekort.

Dieren Leven

'Dieren leven' is één van de talrijke non-fictie reeksen van Corona (een imprint van uitgeverij Ars Scribendi). Tegen september 2006 zullen er 12 delen beschikbaar zijn, alle door Sally Morgan geschreven. Deze monografieën leggen de klemtoon op het opgroeien en de leefomgeving, maar bieden eigenlijk een algemeen portret van de dieren. Hier bespreek ik de delen over pinguïns, spinnen, haaien, tijgers en olifanten -- ook al verschenen is het boek over beren. De serie wordt door de uitgever als 9+ aangeboden, maar de originele Britse reeks wordt door QED Publishing onder 7+ gerangschikt, en dat lijkt me een juistere inschatting. Die zevenplussers moeten dan wel al behoorlijk kunnen lezen, want het leesniveau situeert zich boven AVI 5.

Je kan in deze serie een duidelijk onderscheid maken tussen de boeken over grote dierenordes (spinnen, haaien) en dierenfamilies (pinguïns, tijgers en olifanten). Opvallend is dat de boeken over ordes veel aantrekkelijker overkomen. In deze boeken kunnen natuurlijk verrassende beelden geserveerd worden van minder bekende soorten (bv. de prachtige tapijt- en Port Jacksonhaaien, de zeldzame vuurspin), terwijl tijgers en olifanten alom gemediatiseerd zijn, maar het is vooral in het informatiegehalte dat het verschil ligt. De aangeboden kennis is interessanter en spitanter in de deeltjes over spinnen en haaien, terwijl de portretten van de olifanten en tijgers gedegen, maar klassiek en nogal saai lezen. Het pinguïnboek, over een iets uitgebreidere dierenfamilie, neemt een tussenpositie in, met bv. interessante info over het broedgedrag van de mannelijke keizerspinguïns.

Een probleem bij de ordeboeken is dat niet alles verklaard of geïdentificeerd wordt, bv. wat de pedipalp van een spin is. Ook is de informatie nogal ongelijk. Morgan vermeldt bv. wel de ampullen van Lorenzini (waarmee de haai elektrisch signalen kan aanvoelen), maar niet dat haaien een kraakbeenskelet hebben, of van geslacht kunnen veranderen tijdens hun jeugd. De auteur heeft haar opzoekingswerk niet altijd even grondig verricht: de kleinste spin bv. is minder dan 1mm (niet 1 cm), van haaien wordt op de ene pagina vermeldt dat ze altijd moeten blijven zwemmen, maar blijken ze op de volgende pagina te kunnen uitrusten op de zeebodem of in grotten. Inconsistenties merk je ook in het illustratiemateriaal: de voshaai wordt niet geïdentificeerd en van de varkenshaai worden twee verwarrende foto's opgenomen (men had hier moeten vermelden dat de varkenshaaien een orde vormen, met verschillende ondersoorten), een enkele keer wordt de koningspinguïn verward met de keizerspinguïn (het verschil tussen de twee wordt ook niet voldoende geduid in de tekst). Al bij al slaagt Morgan er niet in weer te geven waarom deze dieren ons zo fascineren, bv. waarom haaien "tot de meest verbazingwekkende dieren in de oceaan" behoren.

Voor de 6+ leeftijdscategorie wil men altijd een hoog informatiegehalte voorkomen, maar het zou de boeken een duurzamer karakter verlenen als bv. alle ondersoorten worden overlopen. In het pinguïnboek bv. zie je toch plaatjes van zeven soorten, en worden in de tekst de andere soorten vermeld. Waarom dan geen kort, geïllustreerd overzicht van de 17 soorten? Ook mis ik in de hele reeks actuele informatie. Ik denk daarbij bv. aan het groeiend aantal uitheemse spinnensoorten in onze contreien, de nefaste effecten van grote sleepnetten voor haaien, de te grote aantallen olifanten in bepaalde Afrikaanse regio's, het verheugende nieuws dat de populatie van de siberische tijgers zich lijkt te stabiliseren etc. Dit soort feiten, die jongeren oppikken uit het dagelijkse nieuws, en hen kunnen boeien en verrassen, moeten duiding krijgen in docuboeken. Een ander gebrek is de afwezigheid van verwijzingen naar het web, terwijl er, ook voor jonge kinderen, al zoveel leuke stekken bestaan over deze diersoorten.

Grote verschillen tussen de verschillende delen en inconsistenties qua aangeboden informatie vormen de klassieke fouten van non-fictie reeksen voor de jeugd, en deze reeks ontsnapt er ook niet aan. Daarbij komt nog een onaantrekkelijke vormgeving, met lelijke titels, de tekst gezet in een golvend, kauwgombubbelachtig kader, en op elke pagina een megastorende, badge-achtige 'wetenswaardig'-knop. Deze slechte vormgeving detoneert behoorlijk met het kwaliteitsvolle en gevarieerde fotomateriaal.

'Dieren leven' biedt gedegen en klassieke, maar ongelijke en in de huidige mediaconstellatie tekortschietende monografieën van dieren. Marktgewijs zal deze reeks wel zijn nut en zin hebben, wat ook kan verklaren waarom Corona nog maar eens een dierenreeks aanbiedt, terwijl ze al 'Dierenfamilies', 'Dieren in het wild', 'Dieren om ons heen' en 'Het ontstaan van leven' in haar fonds heeft, en eind 2006 ook nog de nieuwe en omvangrijke reeks 'Dierenallerlei' uitkomt. Tussen al deze reeksen zijn er kleine verschillen qua leeftijdsniveau en klemtonen, maar evengoed overlappingen en inconsistenties. De 'Dierenfamilie'-reeks bv. is compleet vergelijkbaar met 'Dieren leven', ondanks het verschil in klemtoon tussen 'sociaal leven' in de eerste en 'opgroeien' in de tweede reeks. De nieuwe reeks onderscheidt zich dan vooral in de meer eigentijdsere, speelsere, maar niet altijd even geslaagde vormgeving.

Dierenreeksen hebben we dus nu al in overvloed, het is jammer dat men niet eens wat verder gaat, in de richting van dieper gravende en geïnspireerde dierenmonografieën zoals bv. de vogelreeks van Stefaan Halewijn: Uilenvlucht en Kraaienbende (weliswaar voor 12+). [Chris Bulcaen] Masquer le texte

Veel mensen zijn bang van spinnen, maar het zijn ook nuttige dieren. Zo doden ze voor ons schadelijke insecten als vliegen. Daarom horen spinnen ook thuis in de serie ‘Weergaloze jagers’*. In hoofdstukjes van een dubbele pagina wordt een beeld geschetst van de soorten, hun uiterlijke kenmerken en verschillen, leefgebieden, jachttechniek (webben e.d.), bijzondere zintuigen, paargedrag, babyspinnen en bedreiging door de mens. De tekst is direct, zakelijk en prettig leesbaar, verdeeld in overzichtelijke blokken met een subtitel. Er zijn mooie, veelal niet ingekaderde, kleurenfoto’s van de verschillende spinnen in hun eigen omgeving, veelal actief en met duidelijke close-ups. De rubriek ‘Uitgelicht’ geeft specifieke informatie over de wurgslang, de trechterspin, vogelspin en zwarte weduwe. In oranje kaders staan bijzonderheden. Afgesloten wordt met een hoofdstuk feiten en records, zoals de grootste en kleinste spin. In dit vrij grote boek zijn aanwezig een inhoudsopgave, woordenlijst, register en enige verwijzingen naar boeken (van dezelfde uitgever) en internetsites. Aantrekkelijke uitgevoerde uitgave met helder taalgebruik voor kinderen vanaf ca. 8 t/m 11 jaar; ook geschikt voor moeizame lezers. Masquer le texte