Net als vele Vlaamse steden en gemeenten heeft ook Genk nog lang niet het trauma van de Tweede Wereldoorlog verwerkt. Roger Rutten, gewezen docent en pionier van het projectonderwijs in Vlaanderen, had het in Wit & zwart. Verzet en collaboratie in een Vlaams dorp (2008) al over de tegenstellingen binnen een kleine gemeenschap gedurende de Duitse bezetting. Met Van Genk tot Mauthausen laat hij het licht schijnen op Genk, waar de strijd tussen collaborateurs en verzetslieden bijzonder fel oplaaide en waarvan de wonden zoveel jaren later nog steeds niet volledig zijn geheeld.

Rutten schetst de toestand aan de hand van de oorlogservaringen van verzetsman Jean Dubois, die door verraad werd opgepakt en weggevoerd naar het concentratiekamp Mauthausen, maar die talloze beproevingen overleefde. Uitgangspunt voor dit zorgvuldig uitgespitte en gedocumenteerde relaas, waarin een persoonlijke getuigenis wordt aangevuld met gedetailleerde research van de auteur en samensteller, is de verontwaardiging over het feit dat zoveel gemartelde en geëxecuteerde mensen van Genk geen plaats kregen in het verleden van deze gemeenschap.

Dat was in de eerste plaats te wijten aan de bijzondere situatie in Genk, waar een deel van de Vlaamse elite via het Vlaams Nationaal Verbond de grootste politieke partij werd tijdens de oorlogsjaren. Na de oorlog, zo stelt Rutten, zweeg de collaborerende Vlaamse elite, en eiste amnestie, terwijl de zware repressie aan het einde van de oorlog een bittere nasmaak achterliet. Walgelijke vormen van zelfrecht leidden tot een verongelijkte bevolkingsgroep. Dat alles vormde een kwalijke cocktail van zwijgen over eigen schuld en van verbittering over aangedaan leed. De vraag naar amnestie kan niet worden ingewilligd zolang een bevolkingsgroep niet weet of erkent wat een andere groep is aangedaan.

Dit boek wil zeker wat dit laatste betreft een doorbraak forceren en noemt in diverse tragische aangelegenheden man en paard, om zo tot een juist inzicht te komen wie verklikte, wie vervolgde, wie martelde, en in welke mate 'volksgenoten' mensen die het opnamen tegen de bezetter kwelden en benadeelden. De auteur spitte dan ook in talloze strafdossiers, waarin hij van in het begin van zijn onderzoek maar moeizaam inzage kreeg. Soms doet zijn weliswaar gerede verontwaardiging denken aan de aanpak van wijlen televisiemaker en journalist Maurice De Wilde, die in de jaren '80 in spraakmakende interviews Vlaamse collaborateurs op de rooster legde.

Van Genk tot Mauthausen laat de brede waaier van politieke gebeurtenissen in en om Genk op ontluisterende en tragische wijze tot leven komen, via documenten, persoonslijsten van collaborateurs, leden van gewapende milities, verzetslieden, politieke gevangen, Russische dwangarbeiders, gedeporteerde joden, en persoonlijke foto's en krantenberichten. Maar vooral aan de hand van de schokkende ervaringen en herinneringen van Jean Dubois. Van de inval van de Duitsers in Genk op 11 mei 1940 tot de naweeën van de oorlog en de repressie wordt de oorlogsellende van een gemeenschap, verscheurd tussen 'zwart' en 'wit', voor het eerst zorgvuldig in kaart gebracht en de morele verantwoordelijkheid van individuen en organisaties afgewogen. Een objectief, moedig en noodzakelijk historisch onderzoek, samengevoegd en uitgewerkt tot een boeiende en beklijvende brok geschiedenis. [Staf Schoeters] Masquer le texte