itgeverij De Bezige Bij komt met een kakelverse vertaling van James Salters Light Years, een roman uit 1975. Slimme zet. Sinds het succes van Stoner zijn vergeten meesterwerken dé trend in uitgeefland. Tel daarbij op dat James Salter vorig jaar, op 88-jarige leeftijd, eindelijk doorbrak naar een groot publiek met zijn bestseller All That Is, en je ziet het voor je: de eurotekentjes knallen uit de oogbollen van de uitgevers. Heeft de lezer er ook nog wat aan?

Misschien moet ik eerst maar eens hardop zeggen dat Salter een beetje een overschatte schrijver is. Tot aan zijn succes van vorig jaar waren het vooral collega-schrijvers die met hem wegliepen, wat hem het onuitstaanbare label writer's writer opleverde, de arme man. Dat je succes eruit bestaat dat je collega's met je dwepen terwijl verder geen hond je leest - daar komt het eigenlijk op neer.

Dat dwepen kan soms groteske vormen aannemen. Vorig jaar gingen de Nederlandse schrijvers Ernest van der Kwast en Tommy Wieringa elk op pad om Salter te interviewen voor respectievelijk NRC Handelsblad en de Volkskrant. Van der Kwast kreeg van bewondering bijna een orgasme toen hij aan het signeertafeltje van Salter stond: "Ik kijk in zijn prachtige waterig blauwe ogen." Wieringa behield iets meer distantie, maar ook hij kreeg de zenuwen, in een trein onderweg naar Salters woonplaats: "Ik ben al twee keer naar de wc geweest, mijn overhemd gecontroleerd op vlekken, handen gewassen (...). Zo meteen zal ik James Salter ontmoeten."

Goed, terug naar planeet aarde. Is Light Years een meesterwerk?

Nee.

Wat het wel is: een lijvige roman over het huwelijk van Nedra en Viri Berland, hun dochters, hun vele vrienden, hun affaires, en uiteindelijk: hun scheiding en de dood. Viri is architect, hij droomt van roem en van een groots en meeslepend leven, maar hij is te middelmatig in zijn werk om de top te bereiken. Zijn vrouw Nedra omarmt alles wat bijzonder is. Ze draagt halskettingen met 'gekleurde zaden' of 'Azuma-kralen', ze citeert Krishnamurti, ze legt tarotkaarten, ze hunkert naar lange reizen door Europa, ze is onmiddellijk onder de indruk van elke schrijver, schilder of acteur die ze tegenkomt. Ook bij haar zijn de fantasieën en voornemens groter dan wat ze daadwerkelijk weet te bereiken.

Light Years toont het leven in een landelijk plaatsje nabij New York, het gaat over huwelijk en overspel, over kinderen en carrière, over dromen die kapotslaan op de rotsen van de werkelijkheid. Het roept bij mij de associatie op met Revolutionary Road van Richard Yates, maar belangrijker dan de overeenkomsten is het verschil tussen die twee romans: Revolutionary Road is gestoeld op een aantal stevige dramatische ontwikkelingen - in Light Years gebeurt vrijwel niets, al bestrijkt het verhaal een periode die loopt van 1958 tot en met 1975. De lezer krijgt een eindeloze parade van etentjes voorgeschoteld, en gesprekken tijdens die etentjes, en gesprekken over het houden van etentjes, en wie je daar dan voor uitnodigt. Grof gezegd: een kleine vierhonderd pagina's lang gebeurtenisloos, slap geouwehoer.

Salter is hier de troubadour van het triviale. Weliswaar is een zekere dosis trivialiteit nodig voor een roman die de suggestie van realisme wil wekken, maar om een vertelling boven het alledaagse uit te tillen moet er meer gebeuren.

Ja, hoor eens, zal de liefhebber zeggen, het gaat ook helemaal niet om het verhaal! Bij Salter draait alles om stijl (denk er dat dweperige toontje bij). En hoewel die stijl soms inderdaad bijtend mooi is (een verlepte kunstenaarsvrouw wordt beschreven als "een mooi diner dat was blijven staan van de vorige avond"), is de hoeveelheid missers enorm. Over Nedra lezen we: "Haar mond was breed en intelligent." Wat is een intelligente mond? Haar dochter heeft lippen die "zacht en toegeeflijk voor zichzelf zijn". Ziet u het voor u? Nee, ik ook niet. Een bijfiguur heeft "de kalmte van een verslaafde", terwijl onrust toch het eerste is waar je aan denkt bij een verslaafde. Een balletdanser buigt "als een engel, als een prins". Buigende prinsen en engelen, het kan allemaal maar. Of deze: "Er zijn uren dat je het leven letterlijk indrinkt" - uiteraard bedoelt hij juist "figuurlijk".

En wat te denken van de vele quasi-filosofische bespiegelingen waarbij Salter de bloedirritante wij-vorm hanteert? "Wij bewaren onszelf intact alsof dat van belang was, en altijd ten koste van anderen", staat er dan. "We potten onszelf op." Ik krijg er Alain de Botton-achtige kriebels van, die wij-vorm.

Toch kent Light Years een aantal zeer sterke passages. De hoofdstukken waarin beschreven wordt hoe Nedra's vader aan kanker overlijdt, zijn ijzingwekkend goed. Het woord kanker wordt nergens gebruikt, maar Salter beschrijft hoe artsen de beslissende röntgenfoto's bestuderen, waarop "in het spookachtige donker de fatale massa kon worden gezien, zoals astronomen een komeet zien". En wanneer het daadwerkelijke sterven is begonnen: "Het duurde een lange tijd, het duurde eeuwig; dagen en nachten lang, de lucht van ontsmettingsmiddelen, het zachte geluid van rubber wielen. Dit broze werktuig, denken we, en toch, wat voor moorddadig geweld is er nodig om het uit te schakelen."

Lekker gek

Ironisch genoeg begint dit boek pas werkelijk te leven als het over de dood gaat. Maar die momenten zijn schaars. Meestentijds zwalkt de vertelling van anekdote naar anekdote, talloze bijfiguren duiken op die soms al na een paar pagina's voorgoed verdwijnen, soms krijgt een voor het verhaal totaal onbelangrijk personage een tijdlang het perspectief in handen - het is allemaal heel eigenzinnig en lekker gek, maar ik word er niet warm of koud van.

Vreemd, want Salter kán het wel. Zijn roman A Sport and a Pastime (1967) - wel degelijk een meesterwerk - is een van de geilste romans uit de wereldliteratuur. Salters fijnzinnige stijl ontleent in dat boek zijn lading aan de inhoud: obsessieve seks, roekeloze liefde. Zo'n thematische ruggengraat moet Light Years ontberen: het boek lijdt aan een gebrek aan obsessie, aan stuwkracht. Tevreden knikkebollend sukkelen de personages door hun onopvallende levens. De lezer gaapt met hen mee.

De Bezige Bij had er beter aan gedaan een andere roman van Salter uit de vergetelheid op te dreggen: vertaler Peter Verstegen heeft namelijk uitstekend werk afgeleverd. Zijn tekst is helder en precies, en leest bijna alsof hij oorspronkelijk in het Nederlands geschreven is. Helaas kan een goede vertaling een zwak boek niet redden.

Jamal Ouariachi's roman Vertedering werd genomineerd voor de Gouden Boekenuil 2014.

James Salter, Lichtjaren, De Bezige Bij, 397 p., 19,90 euro.

Vertaling: Peter Verstegen.

JAMAL OUARIACHI ■

Masquer le texte

Plotseling, op zijn 88ste, was James Salter vorig jaar een beroemdheid. Zijn romans, bejubeld door literaire grootheden als Philip Roth en Richard Ford, kreeg hij aan de straatstenen niet gesleten, maar met Alles wat is brak hij internationaal door.Lichtjaren, verschenen is 1975, overklast dat laatste boek in alle opzichten.

Alles aan het leven van Nedra en Viri lijkt perfect. Huis, twee kinderen, geslaagde etentjes met vrienden, vakanties in de zon. Het 'hart van haar bestaan' zijn 'maaltijden, beddengoed, kleren'. Hij, een man met 'een klein talent', is een architect die droomt van roem. Ritueel en plicht zijn de drijfveren van hun verstandige leven.

Onder dat gepolijste oppervlak sluimert een verlangen naar vrijheid, naar een tweede leven. Maar behalve een geheimgehouden affaire gebeurt er weinig en blijven ze moedwillig gevangenzitten in hun huwelijk. Tot in de herfst van hun leven leiden ze een onbetrokken bestaan, zonder gevolgen, alsof er niets aan de hand is.

Zelfbegoocheling

Ongelukkige huwelijken komen in duizenden vormen, romans erover ook. Maar Salters talent schuilt erin dat hij eenzaamheid schikt naast intimiteit, gevangenschap naast de drang naar vrijheid, schoonheid naast tragiek, en dat hij zelfs de ruïne die hun huwelijk is, kan laten sprankelen. Als lezer raak je ontwricht, maar onaangenaam voelt dat nooit.

Die nevenschikking voltrekt zich al op het niveau van de zinnen. Salter somt op, in drie delen, waarbij het venijn 'm vaak in de staart zit. Zoals hier: 'En er was ook een vrouw, haar ogen nog helder, haar adem zoet. De stilte omgaf haar, de lucht, het ruisen van het gras. Er waren geen taken voor haar.' Of in: 'ze sierde kamers met haar harde, losbandige lichaam, haar wulpse mond. Het type vrouw dat je zag aan de arm van een bokskampioen, het type dat ongetrouwd is, dat zich op een dag vertoont met twee blauwe ogen.' Of nog: 'Ze praatten over de dag die voor hen lag alsof ze niets dan geluk gemeen hadden. Dit zachte uur, deze gerieflijke kamer, deze dood.' Wat Salter wil zeggen is: het ene komt niet zonder het andere.

Die balans vind je in al Salters geciseleerde zinnen. Het is vruchteloos zoeken naar een lelijke of slecht geformuleerde frase. Meestal heeft de auteur ook aan één beeld genoeg. Een oor van een pony is 'sterk als een schoen'. Haar lach is 'als applaus'. De tijd 'stonk in zijn zakken'. 'Ze kon niet eten, als een hond die is verkocht.'

Salter observeert en hakt met één trefzekere typering de sentimentaliteit en zelfbegoocheling waaraan veel personages zich schuldig maken aan mootjes. 'Hij was klein van stuk, Jivan', schrijft hij, 'iemand die er niet toe deed.'

Namiddagen in de zon

Hoe harteloos Salter ook kan zijn, nooit is mededogen veraf. De tederheid en kwetsbaarheid waarmee hij kijkt, zijn vaak diep ontroerend en verpletterend. Als Nedra, die uiteindelijk kiest voor een leven in eenzaamheid en vrijheid, op 'de leeftijd (is) van iemand die wordt bewonderd maar niet liefgehad', denkt ze terug aan Viri: 'ze zag hem weer theedrinken 's morgens, een beetje onhandig roken; zijn niet erg frisse adem, zijn dunnende haar versterkten alleen maar de herinnering. Hij was zo afhankelijk, kon zo mal doen. In tijden van nood of grote ontreddering zou hij snel verloren zijn, maar hij had het getroffen, hij was door de jaren heen geborgen geweest, ze waren kalm vergleden.'

'Vergleden', alweer kon een woord niet raker zijn gekozen. Want dat is wat ze doen, Nedra en Viri, verglijden in de tijd, als de seizoenen. Alles wat ze meemaken en vooral niet meemaken, hun banale maar warme etentjes, hun lichte conversaties, hun passionele en dan weer uitdovende affaires, hun namiddagen in de zon; Salter raakt het in al zijn terloopsheid even aan, om het dan weer los te laten, vaak zonder overgang of uitleg.Lichtjaren, zegt Salter zelf, gaat over 'alles wat schoonheid is, alles wat banaal is, alles wat voedt of gedoemd is te verdwijnen. Het gaat maar door, jaren, decennia, en op het einde lijkt alles voorbij te zijn gegaan, alsof je er alleen een glimp van hebt opgevangen vanuit een rijdende trein.'

Probeer het te vangen en je grijpt ernaast. Schrijf het op, zoals Salter doet, en je krijgt een leven. 'Wat betekent iets ooit?', zegt Nedra, bijna achteloos. Maar net daarin schuilt ook de lichtheid: het besef dat op een paar onvergetelijke momenten en mensen na alles betekenisloos is.Alles wat is, is de titel van zijn laatste boek, maar hij had evengoed gepast voorLichtjaren. Salter schrijft niet over Nedra en Viri, hij schijft universeel over het leven dat de meeste mensen leiden. Over de schoonheid van het futiele en het futiele van schoonheid.

Er wordt kwistig gestrooid met het stempel 'meesterwerk', terwijl 99,9 procent van de boeken dat niet verdient. Voor één keer, en zonder aarzelen, maken we een uitzondering.Lichtjaren van James Salter is een meesterwerk.

JAMES SALTER

Lichtjaren.

Vertaald door Peter Verstegen. De Bezige Bij, 397 blz., 19,90 ? (e-boek 14,99 ?). Oorspronkelijke titel: 'Light years'.

De auteur: Amerikaanse auteur die

vorig jaar, op zijn 88ste, doorbrak metAlles wat is.

Het boek: kroniek van een uitdovend huwelijk.

ONS OORDEEL: grootse literatuur over banale levens.

¨¨¨¨¨

Vicky Vanhoutte ■

Masquer le texte

De Amerikaanse schrijver brak in 2013 door naar het grote publiek met de roman ‘Alles wat is’*, over een Amerikaanse oorlogsveteraan die er maar niet in slaagt om een vrouw aan zich te binden. Ook in deze roman (oorspronkelijk verschenen in 1975) legt de liefde het af tegen de vergankelijkheid van het leven. Het huwelijk van Viri en Nedra lijkt aan de buitenkant hartelijk en harmonieus. Ze hebben veel vrienden, zijn gastvrij en doen leuke dingen met hun twee kinderen. Waarom begint Viri, architect in New York, een relatie met zijn secretaresse? Waarom begint Nedra een verhouding met huisvriend Jivan? Tegen de achtergrond van de wisselende seizoenen voltrekt zich jaar na jaar de onttakeling van een huwelijk. De tijd verstrijkt, het geluk van weleer verwaait. De schrijver (1925) werd jarenlang in kleine kring bejubeld vanwege zijn sublieme schrijfstijl. Ook na veertig jaar is deze stijl in zijn schoonheid volledig intact: impressionistisch met sfeervolle natuurimpressies en tegelijk elegant in dialoog en direct in de beschrijving van erotiek. Vrij kleine druk en ruime interlinie. Masquer le texte