Spanje lijdt aan collectief geheugenverlies. Het land heeft nooit afgerekend met de wonden die tijdens de Burgeroorlog zijn geslagen. Al dat onverwerkt verleden is een nare zaak voor de slachtoffers, maar een goudmijn voor een romancier. Almudena Grandes besloot het geheugen van haar landgenoten een opfrisbeurt te geven en de zwartste bladzijden uit de recente geschiedenis in zes vuistdikke romans te gieten. Het eerste deel van haar Episodios de una guerra interminable verscheen in 2010. Het vierde deel van de cyclus is nu in het Nederlands vertaald. De patiënten van dokter García, een turf van bijna duizend bladzijden, leverde de schrijfster de 20.000 euro van de Premio Nacional de Narrativa op. Het is dan ook geen sinecure om de lezer veilig door de Spaanse Burgeroorlog, de val van Madrid, de Tweede Wereldoorlog, het regime van Franco, de Koude Oorlog en een stuk of wat Zuid-Amerikaanse dictaturen en militaire staatsgrepen te loodsen.

Door deze complexe spionageroman wandelen ruim tweehonderd personages, onder wie een veertigtal historische figuren die kunnen terugblikken op een indrukwekkende carrière als oorlogsmisdadiger. Ze veranderen om de haverklap van identiteit, want niemand is wie hij is of zegt te zijn. De arts uit de titel heet van zichzelf Guillermo García Medina, maar heet volgens zijn valse papieren Rafael Cuesta Sánchez. Zijn vriend ­Manuel Arroyo Benítez opereert onder tal van namen en eindigt als José Pacheco Hernández, nadat hij de identiteit van een zekere Adrián Gallardo Ortega heeft aangenomen. De echte Adrián Gallardo Ortega gaat intussen in Berlijn door het leven als Alfonso Navarro López, want deze niet al te snuggere jongeman heeft zich aangesloten bij de Blauwe Divisie - vrijwilligers die aan de Duitse zijde dienden tijdens de Tweede Wereldoorlog. In die hoedanigheid neemt hij deel aan de slachtpartij in het Estse concentratiekamp Klooga, waar in vier dagen tijd meer dan tweeduizend Joden werden vermoord. In het kielzog van de personages reizen we de halve wereld af, van Madrid naar Bayreuth, Berlijn, Leningrad, Estland, Londen, Washington en Buenos Aires, met een ommetje naar Antwerpen en Chimay, 'waar ze dat lekkere bier maken'. Die excursie is nodig voor een beknopte introductie tot de Vlaamse en de Waalse collaboratie. De lezer wordt wegwijs gemaakt in het VNV en Rex, en neemt deel aan de belevenissen van het Vlaamse en het Waalse Legioen aan het oostfront.

Belgische protegés

De patiënten van dokter ­García is bedoeld als hommage aan alle Spanjaarden die hun leven hebben opgeofferd voor de goede zaak. Grandes schaart zich resoluut aan de kant van de overwonnenen en laat een republikeinse spion infiltreren in een clandestien netwerk van voortvluchtige nazi's in Madrid, waar oorlogsmisdadigers met open armen werden ontvangen. Clara Stauffer, 'falangiste en nazi, Spaanse en Duitse', regelde er ontsnappingsroutes naar Zuid-Amerika. De voormalige sportvrouw, een sleutelfiguur in de betrekkingen tussen het regime van Franco en het Derde Rijk, hielp meer dan achthonderd voortvluchtige nazi's aan een nieuwe identiteit, valse papieren en een enkeltje naar het Argentinië van Perón. Ze werd daarbij gesteund door het Franco-regime en werkte nauw samen met de Kerk, die hemel en aarde bewoog voor haar nationaalsocialistische gelovigen.

Toen de geallieerden in 1947 aan Franco de uitlevering vroegen van 104 nazi's, was Stauffer de enige vrouw op de lijst, maar ze werd haar leven lang ongemoeid gelaten, net als haar protegeetje Léon Degrelle, die uitstekend boerde in zijn nieuwe vaderland. Stauffer had overigens nog meer onfrisse Belgen in portefeuille, zoals Jean-Jules Lecompte, oorlogsburgemeester van Chimay, Pierre Daye, voorman van de Rex-partij, en René Lagrou, leider van de Algemeene SS-Vlaanderen.

De eeuwige pineut

De beschermelingen van ­Clara Stauffer zijn, net als hun weldoenster, hun straf ontlopen. Een happy end zit er dus niet in, maar Grandes is niet te beroerd om haar personages een gelukkig privéleven te gunnen. Liefdesgeschiedenissen zijn nu eenmaal haar handelsmerk, maar deze keer krijgt haar verontwaardiging geregeld de overhand. Behalve een afrekening met het recente verleden is De patiënten van dokter García een forse aanklacht tegen de internationale gemeenschap, die Franco nooit een strobreed in de weg heeft gelegd. Dat de Spaanse dictator zich als de kampioen van het anticommunisme presenteerde, kwam de democratische grootmachten in het heetst van de Koude Oorlog natuurlijk bijzonder goed uit.

De roman maakt de lezer duidelijk waarom het Spaanse volk altijd en eeuwig de pineut is en lost een historische schuld in bij al die dappere verzetshelden, die kennelijk aan de verkeerde kant van de geschiedenis stonden. Of om met de dichter Jaime Gil de Biedma te spreken: 'Van alle geschiedenissen uit de geschiedenis is die van Spanje ongetwijfeld de meest trieste, omdat die slecht afloopt.'

Vertaald door Mia Buursma en Rikkie Degenaar, Signatuur, ­ 928 blz., 29,99 € (e-boek 17,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Los pacientes del doctor García'.

Masquer le texte

'Episoden uit een Eindeloze Oorlog' is een ambitieus project van de Spaanse schrijfster Almudena Grandes (1960) waarin ze aandacht vraagt voor de Spaanse Burgeroorlog en de Franco-dictatuur, twee periodes uit de recente geschiedenis van Spanje die nog steeds gevoelig liggen. De serie bestaat uit zes romans die los van elkaar staan. Dit is het vierde deel*. Centraal staat de poging van anti-franquisten om te infiltreren in een organisatie in Spanje die na de Tweede Wereldoorlog een veilig heenkomen probeert te regelen voor nazi’s. De internationale thematiek verklaart waarom de roman zich niet alleen in Spanje, maar ook in Duitsland en in het Argentinië van Juan en Eva Perón afspeelt. Een ander opvallend element is het grote aantal personages (ongeveer tweehonderd), onder wie ook bestaande personen. Grandes (1960) is soms misschien wat breed van stof en weet het cliché niet altijd te vermijden, maar de grote waardering en het grote succes laten zien dat haar realistische aanpak van dit historische onderwerp in een grote behoefte voorziet. Masquer le texte