Soms lees je een roman die je zo raakt dat je er eigenlijk geen afstand van wilt nemen. Dan zijn de emotionele roes waarin je verkeert, de vragen die het boek oproept, de nabijheid van het thema zo indringend dat je nog wat langer in de zeepbel wilt blijven zonder er vanaf de buitenkant naar te kijken en te oordelen. Dat doet je beseffen dat oordelen in feite een emotionele aangelegenheid is.

Precies over wat een esthetisch oordeel waard is en hoe het tot stand komt, gaat de zesde roman van de Amerikaanse essayist en romancier Siri Hustvedt. Altijd al smeuïg schrijvend, 'geleerd' en thema's aansnijdend op de grens tussen waarheid en verdichting, raakt Hustvedt nu beter dan ooit de kern van waar het eigenlijk om draait in het leven: dat onbevreesde, persoonlijke oordeel, de eigenheid van ieder mens.

En die kern bereikt ze, zoals alle grote auteurs, via een omweg: vragen stellen, insinueren, boude stellingen verkondigen en die hernemen.

Oude hysterica

In De vlammende wereld stuit een vrouwelijke hoogleraar esthetica op een berg notitieboekjes van de miskende kunstenares Harriet Burden. Ze lardeert de dagboekfragmenten met interviews en beschouwingen van mensen die Burden kenden, zoals haar kinderen en critici, en voorziet ze van voetnoten. Met deze structuur bekritiseert Hustvedt knipogend de hoogdravendheid van de wetenschap, want de noten lopen nogal eens uit.

Harriet Burdens echtgenoot is een invloedrijke New Yorkse kunsthandelaar. Wanneer hij overlijdt, is Burden 62. In de ogen van de kunstwereld betekent zij niets. Ze besluit zich te wreken en zal onder het pseudoniem van drie mannelijke kunstenaars, met 'pik en ballen' aantonen dat de kunstwereld slechts ziet wat ze wíl zien. Ieder oordeel is grillig en vooringenomen, is haar overtuiging.

Zo brengt ze haar werk onder het pseudoniem van een beginner, die psychologisch ten onder zal gaan aan dit 'experiment'. Haar tweede pseudoniem behoort toe aan een gekleurde homo, haar derde aan een arrivé. De drie worden overladen met lof, maar de derde weigert op een gegeven moment nog langer het spel mee te spelen. Hij schildert Burden af als een oude hysterica, waarmee alsnog het vooroordeel over haar bevestigd wordt.

De Amerikaanse hoogleraar literatuurkritiek Katie Roiphe oordeelde over de roman: "Dit is feminisme in de traditie van Simone de Beau- voirs De tweede sekse, of Virginia Woolfs Een kamer voor haarzelf: rijkelijk complex, gevoelig psychologisch, onthutsend genuanceerd. En tegelijk is het spectaculair lekker leesbaar. De verhaalafwikkeling is geweldig, de personages zijn levendig, de plot is aangrijpend: zelden was een ideeënroman zo plezierig."

De roman tot feministisch manifest reduceren zou het boek echter zwaar tekort doen. Het is juist zo intrigerend dat uit het droeve, strijdbare leven van Burden (what's in a na- me?) caleidoscopisch veel vragen voortvloei- en. De pregnantste - of sekse en leeftijd er echt toe doen bij de beoordeling van kunst - beantwoordt Hustvedt nergens met een plat 'ja'.

De werkelijkheid is zoveel gecompliceerder. Burden had met haar 1,90 meter 'monsterlijke proporties' terwijl ze miniaturenkunst maakte. Burden was ernstig en geleerd, terwijl een overschot aan oprechtheid in de kunstwereld wordt afgebrand. Om die uitwaaierende nuances zou je willen dat over vrouwen generaliserende mannen dit soort romans lazen.

Naast de hyperintelligente weerspiegeling van de werkelijkheid weet Hustvedt ook te prikkelen en te verrassen met haar psychologische gevoeligheid. Ze ontziet niemand, ie- ders doopceel wordt gelicht, maar ze doet dat met zo'n mededogen dat je de onmacht en het lijden van alle personages gaat begrijpen. Wanneer Burden door kanker wordt geveld, overvalt je de hulpeloosheid van deze vrouw die te verbeten en serieus leefde, die haar we- reld liet vlammen zonder dat iemand het zag.

Open en bloot

Geen sympathiek mens, toch is ze deerniswekkend. Vooral wanneer ze haar kleindochter haar belangrijkste levensadvies meegeeft, dat zijn banaliteit volledig verliest door de omringende emotionele diepgang: "Je moet altijd voor jezelf opkomen. En je eigen weg gaan, je niet opzij laten duwen. Afgesproken?"

Zoals alle exquise literatuur leert deze roman je dat je op veel verschillende manieren naar hetzelfde kunt kijken. Hustvedt geeft je daardoor de kans om uit je eigen beperkingen te stappen, om een ander te zijn, en zo meer van de wereld te begrijpen.

En misschien is daarbij de eerlijkheid van haar personages wel het indringendste. Hustvedt pelt alle lagen van zelfbescherming af. Harriet Burden ligt open en bloot op tafel, ze is onmetelijk aan het verliezen tegenover het gat van de tijd. Dat ontroert geweldig, het doet zelfs pijn.

Siri Hustvedt, De vlammende wereld, De Bezige Bij, 480 p., 24,90 euro.

Vertaling: Auke Leistra.

FLEUR SPEET ■

Hide text

Een paar details buiten beschouwing gelaten, is het niet zeker waarin mannen en vrouwen precies verschillen. De nieuwe roman van Siri Hustvedt,De vlammende wereld, gaat over de onvrede die met deze onzekerheid gepaard kan gaan. Het boek is een verzameling teksten van en over de fictieve kunstenares Harriet Burden. Het is samengesteld door de (eveneens fictieve) hoogleraar esthetica I.V. Hess. Daarmee beginnen de problemen, want van Hess wordt het geslacht niet onthuld. Toch heeft deze figuur een voorwoord geschreven, de teksten geselecteerd (en geredigeerd), en ook mensen geïnterviewd. Is het belangrijk om te weten of deze bundeling is gemaakt door een man of een vrouw? Toen ik enkele bladzijden ver was in de inleiding van Hess, besefte ik te denken dat hier een vrouw aan het woord is. Waarom? Misschien omdat de bedenker van dit alles, Siri Hustvedt, aanwijsbaar een vrouw is. Maar daarmee hoeft toch niet hetzelfde van haar ik-verteller te worden gezegd? Misschien dacht ik, onbewust: een boek over een feministische en gefrustreerde kunstenares - daar kan toch enkel een vrouw tijd en energie in stoppen?

Dragonder

Hoewel Harriet Burden zich graag met Harry laat aanspreken, is ze ontegensprekelijk een vrouw. De cynische kunstcriticus Oswald Case omschrijft haar als volgt: 'Ze zag eruit als een stripfiguur, indrukwekkende boezem en heuppartij en sowieso een enorm lang end - meer dan één meter negentig -, een dragonder van jewelste met lange, gespierde armen en reusachtige handen.' Wat deze passage laat vermoeden, klopt niet:De vlammende wereld is geen eenzijdig pamflet tegen een patriarchale of seksistische maatschappij, en evenmin is het een satire van de kunstwereld. Het boek valt te omschrijven als het verhaal van iemand die iets wil verwezenlijken in haar leven, maar die tussen droom en daad culturele gewoontes en lichamelijke kwesties in de weg ziet staan. Niemand heeft voor zijn of haar lichaam gekozen, en toch kiest het vaak in onze plaats. Haar beste vriendin vertelt overFrankenstein, het lievelingsboek van Harriet. Ze citeert een uitspraak van het monster: 'Mijn persoon was afgrijselijk en mijn gestalte gigantisch. Wat betekende dat? Wie was ik? Wat was ik? Waar kwam ik vandaan? Wat was mijn bestemming? Die vragen kwamen telkens terug, maar ik was niet bij machte er een antwoord op te geven.'

Het zijn zulke vragen die Harriet zich voortdurend stelt. Op latere leeftijd, na het overlijden van haar man, heeft ze het gevoel schromelijk miskend te zijn. Het werk van een vrouw wordt zelden ernstig genomen. Ze beraamt een plan: ze zal in scène zetten dat haar kunst is gemaakt door een man - een stroman, die echt bestaat, die haar werk signeert, en die interviews geeft en zich laat fotograferen. Voor die ingewikkelde maskerade geeft ze in haar dagboek drie redenen: 'een algeheel verlangen naar wraak op sukkels, klunzen en domkoppen', 'een aanhoudend, pijnlijk intellectueel isolement', en een toenemend besef altijd verkeerd begrepen te zijn. Het lukt: haar kunstwerken slaan aan, en haar mannelijke alter ego's zijnthe talk of the town. Tot drie keer toe organiseert ze een solotentoonstelling. Na vijf jaar is het experiment voltooid en wil ze de waarheid onthullen. Het probleem is dat weinigen haar geloven, dat een van haar pseudoniemen volhoudt dat het om zijn creaties gaat, en dat sommige critici laconiek beweren dat het werk te goed is om van haar te kunnen zijn.

Obscure schrijfster

Harriet is razend. Het is een pijnlijk genoegen om te zien hoe goed Hustvedt is in het weergeven van tegengewerkte ambitie, niet in het minst omdat het auteurschap van de kunstwerken onmogelijk te bewijzen valt. Bladzijdenlang worden de meest obsessieve passages uit het dagboek van Harriet geciteerd.

In een bespreking vanDe vlammende wereld inThe New York Times werd beweerd dat ze op een mannelijk personage van Saul Bellow of Philip Roth lijkt: erudiet, intellectueel, zelfbewust, maar kwaad op de rest van de wereld. Hustvedt laat haar ondertussen belangrijke ideeën over identiteit, lichamelijkheid, tijd en kunst ontwikkelen. Harriet beroept zich onder meer op Kierkegaard, Husserl, Ballard en één keer ook op Siri Hustvedt, 'obscure schrijfster van romans en essays'. Het is een beetje jammer dat het contrast met andere stemmen soms groot wordt: niemand in dit boek is zo intelligent als Harriet Burden. En toch wordt ook dat op z'n kop gezet in deze complexe en genuanceerde roman, wanneer Harriets vriendin Rachel schrijft: 'Ik geef toe dat ik de gedrevenheid waarmee Harry over haar pseudonieme projecten sprak en af en toe nogal vermoeiend vond.'

Het zou een opvatting van een lezer vanDe vlammende wereld kunnen zijn. En toch blijft alles in deze roman tot op het eind belangwekkend: de frustratie van Harriet is niet vrouwelijk of mannelijk, maar menselijk. Als onvergetelijk personage toont ze hoe ideeën en emoties niet van elkaar verschillen, maar altijd hand in hand gaan.

SIRI HUSTVEDT

De vlammende wereld.

Vertaald door Caroline Meijer en Saskia van der Lingen, De Bezige Bij, 488 blz., 24,90 ? (e-boek: 14,99 ?). Oorspronkelijke titel: 'The blazing world'.

De auteur: de Amerikaanse scoorde eerder hoge ogen met onder meerDe zomer zonder mannen enDe geschiedenis van mijn zenuwen.

Het boek: een miskende kunstenares roept drie mannelijke aliassen in het leven om wraak te nemen.

ONS OORDEEL: complex, genuanceerd, intelligent.

¨¨¨¨è

Christophe Van Gerrewey ■

Hide text

Een fragmentarisch opgebouwde ideeënroman die de trendy Amerikaanse kunstwereld attaqueert. De New Yorkse beeldend kunstenares Harriet (Harry) Burden heeft er last van dat ze als vrouw minder wordt gewaardeerd dan haar mannelijke collega's. Om het versluierde seksisme aan te klagen splitst Burden zich met drie verschillende pseudoniemen in drie mannelijke kunstenaars, naar haar twee idolen Pessoa (een dichter) en Kierkegaard (een filosoof). Zo kan ze de New Yorkse kunstmaffia bekritiseren en tonen dat zij spraakmakende en provocerende kunst kan maken. Haar artistieke maskerades zijn bedoeld om de hypocrisie en de geldlust in het corrupte kunstwereldje te ontmaskeren. De roman is fragmentarisch opgebouwd uit dagboeken, interviews, recensies en verslagen van Burden, haar kinderen en 'vrienden'. De lezer moet al die brokstukken betekenisvol met elkaar in verband brengen. Kunstenaressen als Judith Leyster en Louise Bourgeois krijgen extra aandacht in deze essayistische roman vol filosofische kunstweetjes over authenticiteit en valse identiteiten. De lezer moet goed ingevoerd zijn in filosofie en kunsttheorie om het identiteitenspel te kunnen waarderen. Vrij kleine druk. Hide text