De Oost-Europese verhalen weerspiegelen een scherp besef van verval en uitzichtloosheid

Voor wie er mocht aan twijfelen: Lieve Joris bracht het wel degelijk tot beschermengel van de publieke telefooncel die Bina Keita uitbaat in het Malinese Kokry, zoals ze vertelt in haar nieuwe boek Mijn Afrikaanse telefooncel. Het bewijs daarvan staat voorop het boek: een foto van die cel, met het keurige, met sjabloonletters geschilderde opschrift 'cabine téléfonique Lieve'.

Het boek bundelt reisverhalen die Joris in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw schreef, over Mali, Congo, Tanzania, Senegal, Egypte, Polen en Hongarije. Ze lijken bijproducten te zijn van de reportageboeken die Joris eerder publiceerde over Afrika, het Midden-Oosten en het Oost-Europa van rond de tijd dat de Muur viel.

Om een of andere reden vonden deze verhalen geen plaats in die boeken, maar dat wil niet zeggen dat ze het verdienden om in een la te verkommeren. Ze bieden een mooie staalkaart van het werk van Lieve Joris, zonder dat Mijn Afrikaanse telefooncel een soort uittrekselboek is.

Op zoek naar de periferie

In de bundel kregen ze een nieuwe samenhang: allemaal gaan ze over sterke, vaak scherpzinnige personages die noodgedwongen een grote vindingrijkheid aan de dag leggen, omdat ze moeten overleven in moeilijke omstandigheden. Dat de teksten soms tot bijna dertig jaar oud zijn, doet daarbij weinig ter zake. Zeker de Afrikaanse verhalen lijken haast onttrokken aan de tijd; op dat continent schijnen mensen altijd op zichzelf aangewezen te zijn.

Dat ligt anders met de verhalen over Oost-Europa. Ze zijn opgetekend op een scharniermoment in de geschiedenis, in de nadagen van het communistische regime en de overgang naar een nieuw, op dat moment nog onbekend en moeilijk te voorspellen tijdperk. Maar ook dat hebben de personages in het boek onderling weer gemeen: de onzekerheid over de context waarin ze leven en waarin ze uiteindelijk alleen op zichzelf kunnen rekenen.

Lieve Joris' methode is die van de observatie van onderuit. Ze blijft niet hangen in de grote steden of in de centra van de politieke of economische macht, maar begeeft zich naar de verre periferie, naar ogenschijnlijk betekenisloze, onooglijke vlekken op de landkaart. De mensen die ze daar gaat opzoeken - en bij wie ze vaak ook blijft logeren, al is het maar omdat er van hotels in de buurt meestal geen sprake is - kunnen allerminst tot de hoofdrolspelers van hun tijd worden gerekend.

Ondernemingszin

De verhalen beschrijven, maar oordelen niet. Dat levert een kijk op van onderuit en vanuit het dagelijkse bestaan, waardoor de observatie, die anders nogal abstract zou zijn gebleven, een stuk levendiger en concreter wordt. Zeker de Oost-Europese verhalen, en met name dat over het Hongaarse dorpje Tiszabo, laten een hoogst beklemmend gevoel na. Ze weerspiegelen een scherp besef van verval en uitzichtloosheid, vooral doordat de beloften van het communistische aards paradijs alleen een realiteit van blinde, doctrinaire keuzen en corruptie heeft voortgebracht. Met als gevolg een puinhoop, waar de mensen die erin moeten leven amper tegenop kunnen. Dat maakt het contrast met de ondernemingszin van Joris' Congolese personages of van Bina met zijn telefooncel des te groter.

DE AUTEUR: internationaal gerenommeerd voor haar reisverhalen.

HET BOEK: een verzameling verhalen uit de late twintigste eeuw.

ONS OORDEEL: een uitstekende staalkaart van het werk van de schrijfster.

LIEVE JORIS

Mijn Afrikaanse telefooncel.

Augustus, 158 blz., 14,95 euro.

Piet Piryns praat met David Van Reybrouck en Lieve Joris: hoeveel werkelijkheid en hoeveel fictie bevat een literair non-fictieboek?

4 november, 18u,

Groene Zaal.

Lieve Joris signeert op 4 en 7 november.

De aanrader van de week.

Hide text

De bekende schrijfster en publicist Lieve Joris bundelde in dit boekje een aantal van haar columns, die ze maakte in de jaren '80 en '90 en publiceerde in Haagse Post, NRC, Quantara en Lettre Internationale. Ze voegde er enkele ongepubliceerde verhalen uit de dezelfde periode aan toe. De meeste van deze tien reisverhalen spelen zich af in Afrika, de rest in het Midden-Oosten en in Oost-Europa. Het gaat om haar ontmoetingen met mensen ter plaatse, ze observeert hen en vertelt op de bekende haar aansprekende manier over hun leven aldaar. Zo verhaalt ze o.m. over de gehandicapte Bina als hoofd van een postkantoor in Mali, Pépé in Kisangani in Congo, Mister Jacob op het eiland Pemba bij Zanzibar, het pension van madame Taher in Cairo, kerstmis in Syrië, met Kapuscinski in Warschau en Gdansk, de Poolse boerderij van Pjotr en Hania en over het leven in het Hongaarse dorp Tiszabo. Alle verhalen zijn van een datum voorzien. Zo geven ze een indruk van het recente verleden toen m.n. Oost-Europa op de drempel van grote veranderingen stond. Paperback, normale druk. Hide text