Het raadsel van Herman Melville: waarom zagen zijn tijdgenoten niet hoe goed hij was? Van de roman Moby-Dick (1851), een fenomeen in de orde van Don Quichot en Ulysses, werden bij zijn leven drieduizend exemplaren verkocht. Veel van wat hij daarna schreef werd genegeerd of bleef onuitgegeven, zoals Isle of the Cross, waarvan het manuscript zelfs spoorloos is verdwenen.

Bartleby, the Scrivener: A Story of Wall Street verging het een fractie beter. Het werd in 1853 anoniem in een tijdschrift gepubliceerd, een paar jaar voor het onder Melvilles naam in een verhalenbundel verscheen. Veel opzien baarde het niet en het zou meer dan een halve eeuw duren voordat daar verandering in kwam. Tegenwoordig geldt Bartleby als een miniatuurmeesterwerk, een 19de-eeuwse vooraankondiging van het oeuvre van Franz Kafka.

Bartleby is het relaas van een advocaat in Wall Street die een nieuwe kantoorkracht aanneemt. De zwijgzame klerk Bartleby verzet aanvankelijk bergen werk, maar gaat dan kuren vertonen. Zonder reden begint hij opdrachten te weigeren ('I would prefer not to' is zijn enige, tot gek wordens toe herhaalde uitleg), en ten slotte voert hij helemaal niets meer uit. Hij reageert stoïcijns op smeekbeden en dreigementen, blijft na zijn ontslag stipt op tijd ten kantore verschijnen en neemt er zelfs permanent zijn intrek: als zijn werkgever 's ochtends vroeg het kantoor afgegrendeld vindt, hoort hij achter de deur Bartleby's stem die hem meedeelt dat hij nog niet op bezoek is gekleed.

De tot wanhoop gedreven verteller ziet ten slotte geen andere oplossing dan met kantoor en al te verhuizen, waarmee de rampspoed overigens allerminst ten einde is. 'Ach Bartleby! Ach mensheid!', zijn de slotwoorden van dit zich als een bankschroef sluitend gruwelverhaal, dat misschien ook wel een komedie is.

Bartleby werd eerder in het Nederlands vertaald door Johan M. Palm (in 1958) en Auke Leistra (1989). In de jongste, fraai geïllustreerde versie vertaalt Rosalien van Witsen 'I would prefer not to' in het eenvoudige, maar net zo tergende 'liever niet'.

Athenaeum-Polak & Van Gennep, 96 p., 7,99 euro. Uit het Engels vertaald door Rosalien van Witsen. Illustraties Charlotte Schrameijer.

Hide text

Tegenwoordig kennen velen Herman Melville (1819-1891) alleen nog om zijn breed uitgesponnen walvisvaarder klassieker ‘Moby Dick’ (1851). Toch was ‘Moby Dick’ bij verschijnen geen succes, zo lezen we in het nawoord van de opnieuw (en goed) vertaalde novelle ‘Bartleby, the scrivener : a story of Wall Street’. Vertaalster Rosalien van Witsen legt tevens parallellen tussen de teleurstelling van Melville na het uitblijven van succes en de plotse werk- en levensweigering van het personage Bartleby. Die laatste komt op een dag een kopiistenbureau aan Wall Street versterken (waar de verteller hem juridische aktes laat overschrijven), tot hij een bevel beantwoordt met de klassiek geworden woorden: ‘I would prefer not to’, wat in het Nederlands minder gevleugeld maar wel correct ‘liever niet’ werd. Vanaf dan kiest Bartleby voor de inactiviteit en beantwoordt hij elke opdracht en elk voorstel met dezelfde woorden, tot hij uiteindelijk de maatschappij uit gebonjourd wordt. ‘De klerk Bartleby’ is zowel een existentiële roman als kantoorliteratuur avant la lettre. Heuglijk dat deze kleine klassieker opnieuw vertaald is. Met enkele zwart-wit illustraties. In 2016 is het 125 jaar geleden dat Melville overleed. Hide text