Als meesterwerk van de IJslandse Nobelprijswinnaar (1955) Halldor Laxness wordt meestal Onafhankelijke mensen aangehaald, maar ik schat de trilogie De klok van IJsland even hoog in. In geen ander werk heeft hij op zo verregaande wijze ironie en tragedie met elkaar verweven. Het eerste deel van de trilogie is een schelmenroman, maar de andere twee delen verheffen de intrige tot een historische tragedie over het lot en de eer van IJsland, met niettemin nog steeds tal van ironische passages. Het resultaat is de vreemdste nationalistische roman die ik ken.

Het verhaal, gebaseerd op werkelijke figuren en gebeurtenissen, speelt zich af rond de wisseling tussen de 17e en de 18e eeuw, het absolute dieptepunt in de geschiedenis van IJsland, toen het land als Deense kolonie leed onder draconische handelswetten, honger en epidemieën. Symbool voor deze miserabele toestand staat de boer Jon Hreggvidszoon, een rauwelaar die sympathiek overkomt omwille van zijn uitgekookte gedrag en ironische opmerkingen. Hij wordt tot de dood veroordeeld omdat hij de beul van de koning vermoord zou hebben, maar wordt bevrijd door Snæfrid Bjornsdochter, de dochter van de opperrechter die omwille van haar schoonheid als de 'maagd van IJsland' wordt geprezen. Later, na een avontuurlijke zwerftocht door Nederland en Duitsland, wordt hij in Kopenhagen geholpen door Arnas Arnæus, magistraat en geleerde, verzamelaar van oude IJslandse geschriften (de figuur is gemodelleerd naar de verzamelaar van IJslandse manuscripten Arnas Magnaeus, in wiens verzameling het gerechtsdossier over het geval Hreggvidsson zich bevindt), en de voormalige geliefde van Snæfrid. Deze kleine daden van bijstand aan de ellendige boer hebben later grote gevolgen voor beiden. De aanslepende rechtszaak van Hreggvidszoon wordt de inzet van een machtsstrijd over de toekomst van IJsland, waarbij Snæfrid en Arnas tegenover elkaar komen te staan.

Laxness bouwt deze dramatische ontwikkeling traag en secuur op, waarbij ogenschijnlijk kleine en vreemde gebeurtenissen later een diepere betekenis krijgen. Die betekenis is niet altijd meteen duidelijk, want Laxness blijft spaarzaam in zijn uitleg. In wat men de 'objectieve stijl' van de saga's noemt, komen verklaringen enkel aan bod in de dialogen van de personages, niet in de beschrijvingen van de auteur. Nu eens praten die personages honderduit over hun beweegredenen, dan weer drukken ze zich cryptisch uit, zoals in het abrupte, enigszins onverwachte einde. De dialogen zijn dan weer bijzonder levendig en stilistisch uiterst geslaagd: de heerlijke spottende Hreggvidszoon, de huichelende aartspriester vs. de cassante Snæfrid (alle streng-protestantse gelovigen in dit boek worden in hun hemd gezet), de botheid van Deense ambtenaren, de tederheid tussen Snæfrid en Arnas.

Deze roman werd in IJsland gevierd als grote nationalistische literatuur, niet alleen omwille van het onderwerp, maar ook omwille van zijn contemporaine relevantie. Geschreven tijdens de Tweede Wereldoorlog, wou Laxness duidelijk een parallel trekken naar de omstreden aanwezigheid van duizenden Amerikaanse soldaten op het eiland, alsook naar de gevoelige kwestie van de teruggave aan IJsland van de oude manuscripten die zich in Kopenhagen bevonden. Die toenmalige politieke relevantie doet ons opnieuw beseffen hoe subtiel en genuanceerd Laxness zijn nationalistische gevoelens verwerkt in zijn literatuur. Zoals gezegd ken ik geen enkele nationalistische roman waarin de eer en identiteit van een land tegelijk zo poëtisch, ironisch als wrang -- want uiteindelijk is dit een verhaal van een mislukte ontvoogdingsstrijd -- wordt beschreven. [Chris Bulcaen] Hide text

Met deze nieuwe geslaagde vertaling van een saga van deze IJslandse schrijver (1902-1998) is opnieuw bewezen dat de enige IJslandse winnaar van de Nobelprijs voor literatuur fascinerend actueel is gebleven. De in een door directheid gekenmerkte sagastijl geschreven roman ontstond tussen 1943 en 1946 in een tijd waarin IJsland zich losmaakte van eeuwenlange Deense overheersing en ervoor de Amerikaanse inruilde. In de 17e eeuw was de Deense koning van plan om IJsland te ontvolken en het eiland aan Duitsland te verkopen: drie (historische) hoofdpersonen bepalen (elk in hun eigen ´boek´) het verhaal. De eenvoudige boer Jon Hreggvidzoon wordt ter dood veroordeeld in een monsterproces, maar wordt bevrijd door de bloedmooie Snæfrid. En dan is er Arnas Arnæus, de onvermoeibare verzamelaar van IJslandse manuscripten. Jon weet via Nederland Denemarken te bereiken om zijn zaak aldaar te bepleiten en zich te rehabiliteren en wordt tot symbool van de lijdende IJslandse bevolking. Een roman om te lezen en herlezen. De onderdrukking van de mens door de mens blijft immers doorgaan. Kleine druk. Hide text