Country. Het is een muziekgenre waar je ofwel met een grote boog omheen loopt, ofwel genadeloos voor bezwijkt.

Ik beken. Onbetwistbaar behoor ik tot de eerste categorie. Hank Williams, Willie Nelson of Jimmie Rodgers: ze komen nooit ofte nimmer op mijn draaitafel terecht. En in mijn Spotify-voorkeurslijsten of iTunes zul je ze ook tevergeefs zoeken. Als zich toevallig een flard country radiogewijs in mijn oor nestelt, kan dat langdurige maagoprispingen veroorzaken. Al besef ik intussen hoezeer country een huis met vele kamers is en de aftakking 'americana' wel degelijk juweeltjes bevat.

Welke vorm van zelfkastijding bracht me er dan toch toe om Johnny Paycheck ter hand te nemen, waarin Christophe Vekeman een gloedvolle aubade brengt aan de country, vaak weggezet als musical trash en ietwat simpele deuntjes voor losers? Noem het nieuwsgierigheid, omdat Vekeman vaak de leespleziermeter tilt kan doen slaan, Hotel Rozenstok indachtig.

Bovendien ben ik misschien wel de ideale, weerspannige lezer voor Johnny Paycheck. Want Vekeman schrijft in dit boek met het vuur van een religieuze zeloot die ongelovige geesten tot de moederkerk wil bekeren. Volgens Vekeman is country immers 'op zijn best veel minder sentiment dan zuivere tragiek', (...) 'veel minder verstrooiing dan keiharde noodzaak. Geen kitsch, kortom, maar kunst.'

Dat ik nog nooit eerder van Johnny Paycheck had gehoord, valt me moeilijk aan te wrijven. Het heerschap (1938-2003) bekleedt in de countryannalen slechts een mineure plaats. De meeste van zijn nummers - 'It Won't Be Long (and I'll Be Hating You)' of 'He's in a Hurry (to Get Home to My Wife)' - vergaarden roem door andere interpretaties.

Daarbovenop hielp Paycheck zichzelf deskundig naar de filistijnen. Zijn weerbarstige persoonlijkheid verdroeg geen greintje autoriteit. Hij ging regelmatig op de vuist, nog aangewakkerd door zijn drugs- en alcoholgebruik. Kleurrijk én met veel mededogen voor de excessen van deze zelfdestructieve knakkerd, vertrouwt Vekeman Paychecks leven aan het papier toe. Iémand moest het tenslotte doen.

Vekeman gebruikt Paycheck als breekijzer om ons een spoedcursus country te serveren. Hij loodst ons door het tranendal van menige mislukte artiest of dist de successen op van allerhande coryfeeën. Hij strooit met weetjes zoals een roetpiet met snoepgoed, in alinea's die slechts na vele omzwervingen hun bestemming bereiken.

Regelmatig gedraagt Vekeman zich als een zichzelf overschreeuwende fan, paraat om in de kroeg zijn toehoorders te overbluffen. Dat gaat weleens irriteren. Net op tijd trekt hij aan de handrem om zichzelf ironisch op de korrel te nemen. Merk trouwens op dat er in dit boek ook gevoelige doorkijkjes naar zijn eigen jeugd en bestaan schuilen.

Waarom zijn countrymuzikanten zo gek op haakjes in hun muziektitels? En waarom mag je het genre niet deklasseren als Amerikaanse 'patriottische propaganda'? Valt er nooit een onvertogen, seksueel geladen woord in de songteksten? Het zijn vragen waar ik nooit eerder de hersenen over pijnigde.

Toch is het bevredigend er nu het antwoord op te kennen. Het is de gave van Vekeman dat hij je - ondanks alle reserves bij het genre - moeiteloos voortjakkert door zijn grillige geschrift. Johnny Paycheck is een knotsgek boek van een schrijver die buiten de lijntjes durft te kleuren en met veel animo zijn passie uitvent.

Hide text

Nadat Christophe Vekeman in de roman Hotel Rozenstok nadrukkelijk (maar niet echt) afscheid nam van de literatuur, is er nu Johnny Paycheck, een non-fictieboek over een countryzanger (1938-2003) die zelfs in de VS niet erg bekend is. Niet bekend genoeg, alleszins, om al een biograaf te hebben gevonden. Vekeman is de eerste.

Een bekende naam is Paycheck niet (wel een grappige), en de weinige hits die hij schreef werden gezongen door anderen. Maar hij was wel een kleurrijke figuur en Vekeman kan al zijn liefde voor countrymuziek aan Paycheck ophangen.

'Een boek zoals je er nog nooit één hebt gelezen, over een man van wie je nog nooit hebt gehoord', luidt de ondertitel van Vekemans nieuwste. Het is dus geen biografie, geen roman gebaseerd op het leven van, en al evenmin een versleuteld zelfportret, bezweert de auteur. Het is een boek over country, een zanger, het wezen van kunst, wat het betekent om een winnaar of een loser te zijn in deze wereld, over Vekemans kindertijd ('niets anders dan gevangenis'), over romantiek en nog veel meer.

Protestsong

Vekeman doet niet aan hagiografie, maar buigt zich meermaals over netelige kwesties, zoals de 'politieke oriëntatie' van countrymuziek. Voorbeeld: het ondoorgrondelijke nummer 'Okie from Muskogee'. Misschien is het een protestsong, misschien juist een antiprotestsong. Misschien is in dat nummer een arme boerenkinkel aan het woord, die zijn redblooded Americanness uitspeelt tegen de luiheid van de rijken, of misschien had de schrijver van 'Okie from Muskogee' juist een parodie in gedachten, een parodie van het boerenkinkelige gedachtegoed.

Vekeman heeft, behalve romans en poëzie, al eerder non-fictie in boekvorm gepubliceerd, maar Leven is werk (2009) bevatte nog 'gewoon' artikels, meestal eerder gepubliceerd in De Morgen. Johnny Paycheck breekt uit het kader en trapt het aan splinters: Vekeman maakt thematische en inhoudelijke verbindingen die ons elk spoor zouden doen kwijtraken, mocht er niet de overtuigingskracht van zijn stijl zijn, die de lezer, vaak rechtstreeks aangesproken, door het boek sleurt.

Want uiteindelijk is dit boek één lang pleidooi. Een poging van een countryliefhebber om zijn liefde te verklaren. Vekeman vraagt: ik ben toch niet gék om deze nummers zo goed te vinden? En daarna doet hij er alles aan om ons 'nee' te laten antwoorden.

Gezelligheidsfestival

Klinkt te raar voor u? Geen nood, er ligt ook een klassiekere nieuwe Vekeman in de winkels. De novelle met de fantastische titel Gezellig is anders werd geschreven op vraag van de bekende Te gek!?-campagne. Het is de tweede keer dat Te gek!? een novelle uitbrengt en ze maken hier een bruuske koerswijziging: vorige keer namen ze immers Ish Ait Hamou in de arm. Die schreef voor hen het sentimentele gedrocht Als je iemand verliest die je niet kan verliezen. Vekeman en Hamou, vertaald naar gastronomie is dat het verschil tussen fazant in fine champagnesaus, afgewerkt met versgeraspte zwarte truffel, en het eten van modder.

De novelle - een hilarisch verhaal over een cameraman die zijn werk verliest, begint te geloven dat echt iedereen gestoord is en die gekte wil bestrijden met een 'gezelligheidsfestival' - geeft ook aan waarom Hotel Rozenstok en Johnny Paycheck zo'n belangrijke boeken zijn. Deze novelle is het werk van de Vekeman van vroeger. Wie dat werk een beetje kent, ziet in welke kronkel de geest van de hoofdpersoon zich aan het draaien is, en wordt niet echt verrast door de onthullingen in de tweede helft. Dat iedereen in meerdere of mindere mate gek is (of minstens een stúk minder rationeel dan wij believen te geloven), dat lazen we al vaker bij Vekeman en genuanceerder ook.

Gezellig is anders is de perfecte inleiding tot Vekemans werk en vergis u niet: ik heb weer zitten hikken van het lachen, en het slot is sober, ontregelend en grotesk, zoals alleen Vekeman die elementen kan mengen tot iets wat auw doet. Maar het is een gepasseerd station en dat weet de auteur ongetwijfeld zelf ook. Fijn voor Te gek!? dat ze eens een goed boek gevonden hebben, fijn voor onze literatuur dat Vekeman met Johnny Paycheck toont dat hij nog andere pijlen op zijn boog heeft.

In Gezellig is anders wordt de mens ergens omschreven als een 'levende gebeurtenis'. Dat is Vekemans oeuvre ook.

Johnny Paycheck. De Arbeiderspers, 213 blz., 18,99 €.

Gezellig is anders. Manteau, 118 blz., 15 €.

Hide text

Het begon allemaal met de aankoop van een plaat: Johnny Paychecks Nowhere to Run. The Little Darlin’ Years 1966-1970 . Christophe Vekeman kocht ze drie jaar geleden in Nashville, samen met nog wat andere cd’s. De man achter de kassa scande stoïcijns de barcodes, tot hij bij die van Nowhere to Run kwam. Toen glimlachte hij breed en zei: ‘You’re gonna like this one.’ En dat gebeurde ook, want al was Johnny Paycheck lang geen onbekende voor Vekeman, hij had er nooit aan gedacht een biografie van hem te schrijven. Tot die aankoop dus.

Country is een raar muziekgenre. Waar anders vind je titels als My Wife Ran Off with My Best Friend and I Sure Do Miss Him of I Wouldn’t Take Her to a Dog Fight cause I’m Afraid She’d Win ? Niet dat Johnny Paycheck nóg ridiculer titels verzon, maar zijn songs hadden eenzelfde sarcastische tristesse. Het verschil tussen een Vlaamse schlager en country is dat het ene volkomen oppervlakkige kitsch is, terwijl het ander je een slag in het gezicht geeft zoals alleen tragisch doorvoelde kunst dat kan, aldus Vekeman.

Johnny Paycheck is een boek vol drank, drugs, geweld en gevangenisstraf, maar voor een Vekeman valt het toch wat tegen, en dat is in feite niet eens zijn schuld. Wij kennen Vekeman immers als iemand die freewheelend een verhaal vertelt dat op zich niet veel om het lijf heeft maar dat hem wel de kans geeft eindeloos uit te weiden over van alles en nog wat. Hier probeert hij dat ook. Wie anders kan bijvoorbeeld Van pool tot evenaar naadloos laten aansluiten op J.-K. Huysmans’ A Rebours ? Maar na verloop van tijd merk je dat hij gebonden ligt als een hond. Er zijn nu eenmaal de feiten. Er moet een leven gevolgd worden, ook al is dat het leven van een man met een lovenswaardige missie: ‘I am here to put the dick in dixie and the cunt back in country’ , zoals meneer Paycheck zong.

***

De Arbeiderspers, 224 blz., € 18,99.

Hide text

Christophe Vekeman (1972) schreef in korte tijd een indrukwekkende reeks romans en dichtbundels en maakte ook naam als performer. Dit boek heeft het leven en werk van de in Europa onbekende maar in Amerika vermaarde en beruchte countryzanger Johnny Paycheck (1938-2003) als onderwerp. Maar het gaat ook nadrukkelijk over de relatie van Vekeman met zijn onderwerp, over zijn hartstochtelijke liefde voor countrymuziek (volgens velen een 'fout' genre) en over zijn eigen levensgeschiedenis. Hij bewandelt zoveel zijpaden en schiet zoveel verschillende kanten op (zijn jeugd, zijn literaire en muzikale voorkeuren, zijn gevoelens, het schrijfproces) dat zijn boek een soort performance wordt. Een performance waarin hartstocht en zelfspot hand in hand gaan. Deze 'biografie' gaat al met al meer over Vekeman dan over Johnny Paycheck, al weet de schrijver wel de nieuwsgierigheid te prikkelen en krijg je een aardig beeld van een zanger die niet alleen met ironie gestoffeerde (melo)dramatische liedjes maakte, maar ook van zijn leven een drama maakte waar om te lachen en te huilen valt. Dit boek oogt als de biografie van de countryzanger Johnny Paycheck, maar is ook een hilarisch zelfportret van een van Vlaanderens belangrijkste schrijvers van dit moment. Hide text