Annelies Verbeke reist Thelma en Louise achterna in roadroman 'Reus'

Nauwelijks drie jaar geleden zette uitgeverij De Geus Slaap!, het debuut van Annelies Verbeke, uit. Vuurwerk op de Nederlandse markt, bleek. De teller staat momenteel op zowat 50.000 verkochte exemplaren en dertien vertalingen.

Annelies Verbeke: "Slaap! was in eerste instantie een overrompeling in plaats van iets prettigs. Ik beschouw mezelf als een geluksvogel. Ik vind wel dat ik goed werk aflever, maar dat geldt voor meer schrijvers van mijn generatie. Ik bedoel dat ik niet zoveel beter ben als mijn meerverkoop op anderen. Maar ik ga me niet schuldig voelen, hoor."

Verbeke was zolang en zozeer bezig met boek één, met interviews en lezingen, én met een paar scenario's, dat boek twee aanvankelijk vastliep. "Mijn tweede boek bleek gestrand op dertig pagina's. Ik heb dan nog tien pagina's bijgeschreven en met die veertig ben ik naar mijn editor gestapt. Die bevestigde dat wat ik geschreven had mijn rusteloze leven reflecteerde. Ik wilde er te veel in stoppen."

Om nog te zwijgen over de druk, de spreekwoordelijke klip van het tweede boek? "Zeker. Op een bepaald moment ben ik er echt op beginnen flippen. Was het wel goed genoeg wat ik aan het schrijven was? Wat zouden de recensenten van zus en zo gaan vinden? Ik was het absoluut verplicht - in eerste instantie aan mezelf - om een goed tweede boek af te leveren. Ik besef maar al te goed dat ik de kans krijg om schrijfster te zijn zonder bijberoep."

Wat de stand van zaken in de verfilming van Slaap! is weet ze niet, over naar scenarist Theu Boermans, zegt ze. Haar eigen scenario's liepen het jongste jaar om diverse - onder andere financiële - redenen spaak. "Proza is absolute prioriteit geworden", knikt ze.

Thelma and Louise

Werd Slaap! al filmisch genoemd, het tweede deel van Reus is pure roadmovie op de wijze van Thelma and Louise, maar dan met de zussen Kim en Hannah in de hoofdrol.

"Nee, ik heb geen zus. Heidy, aan wie ik het boek opdraag, is mijn beste vriendin. Zij en ik zagen de film toen we 12, 13 jaar waren. En we waren er helemaal weg van. Die ontzettend sterke band tussen Thelma en Louise herkenden we. Heidy en ik kennen elkaar sinds we drie zijn. In lengte van jaren en sterkte mijn opvallendste relatie totnogtoe."

"Niet dat Reus autobiografisch is", haast Verbeke zich, maar ik heb wel een aantal dingen uit haar leven geplukt. Ik heb dan ook vooraf haar toestemming gevraagd. Mocht ze haar fiat niet hebben gegeven, dan zou dit boek nooit zijn uitgegeven, of behalve misschien na onze dood."

Reus gaat over een zoektocht naar een moeder ("de moederfiguur in mijn leven is enigszins geproblematiseerd, maar daarover wil ik het verder niet publiekelijk hebben"), over freak(show)s ("Niemand is normaal"), over zelfmoord ("Per dag plegen zeven mensen zelfmoord in België!"). Het is een aanval op de generatie volgend op die van mei 68, een scherpe kritiek op feministische sektes, en meer.

"Het boek begon behalve met het idee van twee zusjes met de overdreven zelfontplooiing waar iedereen tegenwoordig mee bezig is. We kunnen alles bereiken wat we willen, maar inmiddels worden we wel egoïstischer en zijn we meer met onszelf bezig. Net als in Slaap! ontdekken de personages dat ze elkaar nodig hebben. Bij Kim en Hannah is dat overigens alles wat overblijft: elkaar."

Vreest ze de kritiek nog?

"Anderhalf jaar na het uitkomen van Slaap! verschenen er nog steeds recensies, in steeds kleinere bladen en die werden merkwaardig genoeg steeds bitterder. Blijkbaar hebben sommige mensen het moeilijk met succes. Ik zal niet beweren dat een negatieve recensie - die heeft natuurlijk altijd ongelijk (lacht) - mij niets meer doet, maar ik ben voorbereid."

Beredruk is het momenteel voor haar en dat zal met optredens in de Laatste en andere shows nog een poosje doorgaan. En daarna? Sabbatical? Boek drie?

"In maart neem ik eerst even vakantie. Ik neem boeken mee, maar geen laptop. Ja, wel een aantekenboekje natuurlijk. Het derde boek wordt een bundel korte verhalen, weet ik nu al. Ik heb er al een stuk of zes. Maar na de vakantie en voor boek drie ga ik toeren met de Antwerpse schrijver Tom Naegels, op vraag van Max Temmerman van Antwerpen Boekenstad. Of Tom en ik iets gemeen hebben? We hebben wat gevonden, ja: reizen. We hebben het programma dan ook knipogend De internationale genoemd. We hebben ons voorgenomen allebei gênante vakantiefoto's te projecteren. We willen allebei pretentieloos overkomen. Wij zijn namelijk geen onaanraakbare kunstenaars."

Hide text

Twee zussen hopen op de dood van hun moeder

Etiennes poging'' is een kortverhaal van Annelies Verbeke dat vorig jaar werd opgenomen in zowel de bloemlezing Gelezen en goedgekeurd als in ,,de dikke Zwagerman'' ( De Nederlandse en Vlaamse literatuur vanaf 1880 in 250 verhalen , beide besproken in DSL 4.11.5). De hoofdpersonen van dit verhaal, Etienne en Nathalie, gaan verschillend om met de dood van dierbaren. Nathalie ,,geloofde zelf wel in een leven na de dood. [...] In haar dromen voerde ze nog vaak gesprekken met een overleden vriendin. [] Etienne moest Nathalie teleurstellen. Hij geloofde niet in geesten en postume conversaties. Hij geloofde enkel in gemis.''

Een geloof in gemis. Het bepaalt het verrassende slot van ,,Etiennes poging'' en het is de motor van Reus , Verbekes tweede roman. De zussen Hannah en Kim hebben te veel en te weinig tegelijk. Ze zijn moderne vrouwen met een carrière. Allebei zijn ze getrouwd met een kleurloze man die Wim heet.

Kim amuseert zich met een buitenechtelijke relatie. Voor het tijdschrift met de onuitspreekbare naam !!! verzorgt Hannah een rubriek over freaks, en ze doet dit zonder dat haar geweten al te luidruchtig opspeelt. Ze wordt zelfs bevorderd tot presentatrice van een tv-show waarin ze haar freaks live mag interviewen.

Eén keer per jaar bellen de zussen elkaar midden in de nacht op, om de verjaardag van hun moeder te vieren. Ze vertellen elkaar dan hoe verschrikkelijk ze de vrouw haten die hen in de steek heeft gelaten toen ze kinderen waren. Dat gaat dan van ,,Twaalf jaar zonder een woord van die vuile kuthoer'' en ,,Laat ons hopen dat ze dood is''.

Het leven van Kim kantelt als ze zwanger raakt en haar buitenechtelijke relatie afspringt: ,,Het moment waarop je beseft dat je geen affaire hebt maar er een bent, is uitzonderlijk demotiverend.'' Ook Hannah heeft problemen. Ze wordt gestalkt door een witharige onbekende. Ze raakt geobsedeerd door een van haar freaks (Veronique, de vrouw zonder borsten) en wordt door haar beschoten tijdens een televisie-opname.

DE zussen begrijpen dat het moment gekomen is. Ze pakken hun koffers, laten hun Wimmen in de steek en vliegen naar Australië, niet toevallig het land waar hun moeder het laatst gesignaleerd werd. De stalker reist mee.

Reus is zoals de levens van Hannah en Kim: druk. De bovenstaande samenvatting gaat voorbij aan een heleboel vaak inventieve plotwendingen. In vergelijking met het enigszins stuurloze Slaap! , heeft Reus een zeer nauwkeurig in elkaar geschroefd verhaal, waarin alles met alles verbonden is.

Het resultaat is ongewoon. Het gebeurt niet vaak in een Vlaamse roman dat personages van de dorst dreigen te sterven in een woestijn. Dat werkt - ik wik mijn woorden - bevrijdend. Opeens word je je ervan bewust dat al die Vlaamse romans in eigen land spelen. Verbeke stuurt haar lezer met vakantie, of liever: op overlevingstocht.

Stilistisch is Reus een stap vooruit. Verbeke schrijft zelden een alinea. Ze schrijft in aforismen: op zichzelf staande zinnen, die zich mooi apart laten citeren, vaak met een laconieke toon. Het is een stijl die ook Arnon Grunberg in sommige romans hanteert. Bij Verbeke staat hij nog niet helemaal op punt, waardoor je soms wel maar hortend vooruit raakt.

Ook in de surrealistische scènes gaat Verbeke ver, al is ze daarin minder vindingrijk. Wie genoten heeft van de garnaalvisser en de Gilles van Binche in Tom Lanoyes Monstertrilogie , zal de vingers aflikken bij de bovenaardse achtervolgers (een reus, allerlei agressieve beesten) waarmee deze schrijfster haar personages opzadelt. Alle hallucinaties blijken ten slotte deel uit te maken van Hannahs psyche. Ze staan symbool voor wat Hannah gemist heeft: de onbenutte kansen die haar blijven achtervolgen.

Hannah is een heerlijk, nogal pervers personage, dat je afwisselend afstoot en voor zich wint, bijvoorbeeld met een oneliner als: ,,Vergeleken met mijn zus was ik een toonbeeld van psychische stabiliteit. Minder geruststellend kon een waarheid niet worden.''

Reus bevat twee citaten van de Indiase Nobelprijswinnaar Rabindranath Tagore, over de noodzaak van gemis. Als je niets meer mist, als er niets meer te verlangen valt, is het leven een armelijke bezigheid. Een harde waarheid, die Tagore vat in poëtische volzinnen: ,,Als ik zit aan de kant van de weg, vermoeid en hijgend, als ik mijn bed spreid, laag in het stof - laat mij dan altijd voelen dat de lange reis nog steeds vóór mij ligt.''

Hannah en Kim doen alle mogelijke moeite om een weg te vinden waarlangs zij kunnen gaan zitten. De lezer mag blij zijn met die hopeloze zoektocht, want het resulteert in een roman als een wilde kermis.

En toch. Reus lijkt op de eerste romans van Paul Mennes. Die personages met hun lege levens, hun zoektocht naar authenticiteit en geflirt met het esoterische - ze waren even uit beeld verdwenen, maar met Reus zijn ze helemaal terug. Was deze roman tien jaar eerder verschenen, dan had men er het etiket ,,Generatie Nix'' op gekleefd. Dat moest dan verwijzen naar een generatie van weldoorvoede westerlingen onder de dertig, die beseffen dat ze niets te klagen hebben, maar toch met een knagend gevoel van gemis zitten. Het is er al in het eerste hoofdstuk van Reus : ,,Ik weet dat het tijdens de oorlog erger was. Dat er niets was en dat ik alles heb. Maar verwacht niet dat dat iets uitmaakt.''

Je ziet dat de schrijfster moeite heeft gedaan om een doortimmerd geheel te maken. Je kunt je iets voorstellen bij de problemen van de hoofdpersonen. Toch worden die niet voelbaar. Ze blijven iets modieus houden, alsof je erover leest in een damesblad. Hoeveel energie Verbeke ook steekt in haar opmerkelijke personages, hoeveel laconieke aforismen ze ook neerpent, je blijft er vanop een afstand naar kijken.

Dan was dat kortverhaal ,,Etiennes poging'' doortastender. Etienne ontdekt daarin ten slotte dat hij verslaafd is aan het gemis en verspeelt opzettelijk zijn kans op liefde. Reus blijft te veel een kermis die je door een verrekijker gadeslaat.

DE AUTEUR Annelies Verbeke (1976) studeerde Germaanse talen aan de universiteit van Gent en scenarioschrijven aan het Rits in Brussel. Haar debuutroman Slaap!' werd bekroond met de Debuutprijs en is aan de tiende druk toe.

Hide text

Met haar debuut 'Slaap!' (2003), over de ontmoeting tussen twee slapeloze zielen, maakte Annelies Verbeke een opgemerkte entree in de Nederlandstalige letteren. Er werden 70.000 exemplaren van verkocht, het boek werd in 13 talen vertaald, de schrijfster kreeg er de Vlaamse Debuutprijs, de Vrouw en Kultuur Debuutprijs en het Gouden Ezelsoor voor. De Nederlandse krant NRC Handelsblad noemde 'Slaap!' 'sinds 'Blauwe maandagen' van Arnon Grunberg het meest indrukwekkende debuut dat in de Nederlandse letteren is verschenen'.

Met haar tweede roman 'Reus' bewijst Verbeke dat 'Slaap!' geen toevalstreffer was. In 'Reus' voert de schrijfster de zussen Hannah en Kim op, allebei rond de dertig en allebei met een vrij onbeduidende partner die Wim heet. Hannah leidt als interviewster een freakrubriek in een tijdschrift en op tv, Kim verkoopt onbestaande vakantiehuisjes aan het Gardameer. De zussen verlangen veel van het leven. Ze hebben daar liegen, stelen, overspel en gewetenloosheid voor over, maar gaan daar ook aan ten onder. Ze vluchten dan maar naar Australië, waar ze een zelfmoord voor zich uitschuiven, hun moeder terugvinden als leidster van een groep aboriginalvrouwen en uiteindelijk een kind op de wereld zetten.

Het boek is uit en de promotiemachine draait opnieuw op volle toeren. 'Maar deze keer was ik erop voorbereid, ik wist dat het druk zou worden', zegt Verbeke. 'Toen 'Slaap!' uitkwam, was dat een overrompeling, heel angstaanjagend.'

'Reus' wordt op de kaft aangeprezen als 'De opvolger van het succesvolle Slaap!'. In hoeverre ziet u het zelf als een opvolger?

Annelies Verbeke: 'Ik vind het toch een heel ander boek, inhoudelijk misschien wel interessanter. In 'Slaap!' heb ik me vooral geconcentreerd op de stijl, hier is de inhoud de grote troef.'

Toch lijkt u een eigen stijl te hebben ontwikkeld. Sommige elementen uit 'Slaap!' komen terug, zowel stilistisch als inhoudelijk.

Verbeke: 'Dat hebben wel meer mensen mij gezegd. Waanzin blijft bijvoorbeeld een rol spelen. Maar in 'Slaap!' ging het om mensen aan de rand van de maatschappij, in 'Reus' zijn het boegbeelden van die maatschappij die ontsporen. Vooral Hannah gaat zodanig door in haar zelfontplooiing, dat ze in botsing komt met haar geweten en integriteit.'

'Er wordt altijd gezegd dat je alles kan bereiken, maar dat is natuurlijk niet zo. Met als gevolg dat je jezelf al snel een loser gaat vinden als iets niet lukt. Of dat je juist alles gaat doen om alles te hebben, en daarbij geen rekening houdt met andere mensen. Als je niet psychopatisch bent, botst dat op den duur met je integriteit. Wat een goede zaak is, alleen loopt het hier wel een beetje uit de hand.'

Vrouwenliteratuur

Voelt u zich de literaire vertegenwoordigster van 'vrouwen van rond de dertig'?

Verbeke: 'Nee, help. Ik heb iets tegen het begrip 'vrouwenliteratuur'. Het feit dat ik een schrijfster ben, heeft absoluut niet te maken met hoe ik schrijf. Ik heb daar vaker discussies over met andere schrijfsters, die zeggen: wij hebben toch onze eigen gevoeligheden. Maar als ik een man was, zou ik niet zo anders schrijven, denk ik. Natuurlijk schrijf ik soms over vrouwen, maar evengoed over mannen. Ik schrijf over mensen.'

Voelt u zich de vertegenwoordigster van 'mensen van rond de dertig' dan, van een nieuwe generatie die leeft in een hectische tijd?

Verbeke: 'Ik ben wel een schrijver van een nieuwe generatie, denk ik. Maar dat is een heel heterogene generatie. Tussen de schrijvende 'dertigers' uit ons taalgebied bestaan grote stijlverschillen. Mijn generatie is wel duidelijk niet meer bezig met de oorlog, die is eindelijk ook in de literatuur voorbij. Het is ook niet meer zozeer literatuur die teert op plattelandsherinneringen, hoewel iemand als Erwin Mortier dat wel nog op een aangrijpende manier doet. Maar de meeste schrijvers van mijn generatie, bijvoorbeeld ook Yves Petry, Peter Terrin, Saskia De Coster, Christophe Vekeman, zijn bezig met een nieuwe tijd, met de tijdsgeest van vandaag. Saskia's vorige boeken speelden zich eerder misschien nog in een soort sprookjeswereld af, maar zij heeft zich nu ook verplaatst naar de wereld van vandaag.'

U balanceert in uw boeken vaak tussen realiteit en waanzin. Wat trekt u daar zo in aan?

Verbeke: 'Het heeft mij altijd verbaasd wat het kan doen met een gezin of maatschappij als het in het hoofd van één persoon niet meer goed gaat. Elke oorlog, elke wederopbouw is begonnen in het hoofd van mensen. In mijn eigen omgeving ben ik al meermaals geconfronteerd met wat er gebeurt als het even niet goed werkt bij iemand. Dat boeit mij wel.'

Vandaar ook de freaks in 'Reus'?

Verbeke: 'Dat element zit er vooral in omdat ik me zo erger aan realityshows. Terwijl ik natuurlijk ook zelf geïnteresseerd ben in afwijkingen. Het niet-normale is interessanter dan wat doorsnee is. Maar mijn punt is dat de meeste realityshows helemaal niet over de realiteit gaan. Een programma als 'Beautiful' of 'The Nanny' laat uitschijnen dat de perfectie mogelijk is. Maar plastische chirurgie of tips van iemand die veel weet over opvoeden, zijn geen wondermiddel. Heel vaak lukt het ook niet, maar dat krijg je niet te zien. Dat is niet het leven, en het stoort mijdat het daar wel voor uitgegeven wordt.

Verdriet en ontsporing

Ook in relaties zit het vaak scheef in 'Reus'.

Verbeke: 'Het is interessanter te schrijven over relaties of mensen waar iets mee scheelt. 'Les gens heureux n'ont pas d'histoires', is een Frans gezegde. Maar ik beschrijf in mijn boeken ook altijd geluk. Verdriet en ontsporing kunnen niet bestaan zonder geluk.'

Het leven haalt het uiteindelijk wel op de dood. De zussen plegen geen zelfmoord, er wordt juist nieuw leven geboren.

Verbeke: 'Pas op, er is nog altijd ontreddering aan het einde van 'Reus'. Een journaliste vatte het einde op als een pleidooi voor het moederschap, maar zo had ik het helemaal niet bedoeld. Ik wil eerder zeggen: je kunt het heel moeilijk maken voor jezelf in je leven, hysterisch rondlopen of met zelfmoordgedachten, maar uiteindelijk gaat het leven gewoon verder.'

'Ik kan die gedachte wel appreciëren. Je moet je er allemaal niet zo in opwinden: alles gaat door, nieuwe kinderen worden geboren. Je bent in feite niet zo belangrijk. Dat moet je aanvaarden. Zelfs de meest beroemde mensen in de wereld zijn niet echt belangrijk.'

De moeder in het boek leidt een feministische sekte van aboriginalvrouwen. Is dat een soort kritiek?

Verbeke: 'In 'Reus' zit duidelijk commentaar op de '68-ers, de generatie van mijn ouders. Die hadden mooie idealen, maar daar is vaak weinig van overgebleven. De vader lijkt een positievere figuur, maar die is toch ook meer bezig met zijn telkens nieuwe vriendinnen dan met zijn dochters. De moeder is dolgedraaid en naar de aboriginals getrokken. Het is ook een kritiek op de drang van veel westerlingen om 'echt' te gaan leven in de Derde Wereld.'

'Maar die sekte zit er ook in om de rest van mijn betoog wat te relativeren. Ik zit de hele tijd kritiek te geven op de dolgedraaide vrijheidsgedachte in het Westen, terwijl je daar terechtkomt in het omgekeerde: een soort dictatoriale minigemeenschap. Kim kan het daar in eerste instantie goed vinden: ze hoeft er niet na te denken. Maar Hannah leert er de positieve kant van persoonlijke vrijheid zien.'

'Voor een stuk zet ik me ook af tegen de vorige generatie feministen. Uiteraard is het niet zo zwart-wit en is het goed dat ze er geweest zijn. Maar vrouwen die constant kritiek geven op mannen, daar kan ik niet meer tegen, dat is voor mij hetzelfde als naar die-hard racisten luisteren. Natuurlijk zijn er verschillen tussen mannen en vrouwen, maar daar hoef je geen oorlog over te voeren. Het is wat het is. Als je mensen beter leert kennen, zitten aan iedereen vreemde kanten.'

'Ik heb in feite heel veel in dit boek gestopt. Meer dan in 'Slaap!' heb ik echt iets willen zeggen. Ik ben bang om te moraliseren en hou graag wat afstand, maar dit boek vroeg echt om meningen.'

Hoge verwachtingen

Dit was voor u de zo gevreesde tweede roman. Hoe anders was het om dit boek te schrijven?

Verbeke: 'Ik had dit keer sterk het gevoel van druk en van moeten. 'Slaap!' heb ik in alle rust geschreven toen ik parttime waterbehandelingsinstallaties verkocht en nadien werkloos was. Toen was de onzekerheid wel veel groter. Het is raar een eerste boek te schrijven: je hebt er geen idee van of iemand het ooit gaat lezen.'

'Bij 'Reus' had ik dan weer veel meer het gevoel dat men veel te hoge verwachtingen van mij had, en daardoor verliep het schrijven eerst moeizamer. Ik ben op een bepaald moment volledig opnieuw begonnen, en vanaf toen heb ik redelijk goed doorgeschreven. Ik had ook eerst geen einde en dat heb ik toch wel nodig: ik moet weten waar het naartoe gaat, dan valt alles op zijn plaats.'

'Ik heb nu in elk geval wel beslist dat romans schrijven bij mij voorop staat. Dat loopt ook een stuk vlotter dan scenario's.'

U treedt binnenkort ook aan op De Nachten. Is dat een verplicht nummertje of vindt u dat echt leuk?

Verbeke: 'Het is natuurlijk een eer om daaraan mee te mogen doen, ik vind het ook een leuk festival. Al vind ik mijzelf niet heel goed overkomen in een grote zaal. Twee jaar geleden stond ik er ook, helemaal in het begin van de avond, en dan verdwijnt dat toch een beetje in zo'n grote zaal. Voor Behoud de Begeerte sta ik in februari ook met zes andere schrijvers op het podium. En ik ga vanaf september met Tom Naegels touren in culturele centra. Natuurlijk is dat voor een deel promotie, maar het is ook wel fijn om collega's vaker te zien. En uiteindelijk wil je toch dat je boek gelezen wordt. Ik schrijf om te communiceren, een verhaal te vertellen waar iemand iets aan kan hebben.'

Hide text

,,Ik ben ook ontspoord zoals mijn personages, maar ik kanaliseer dat doordat ik schrijf''

,,De perfectie wordt als iets haalbaars gezien. Ik denk dat veel mensen zich daarom een loser voelen''

De zusjes Hannah en Kim maken een puinhoop van hun perfecte leven en vluchten samen naar Australië. Verbeke is na haar succesvolle Slaap! duidelijk wakker gebleven. Niet alleen bij het schrijven, maar ook als we elkaar ontmoeten.

Je eerste boek ,,Slaap!'' was een grandioos succes. Er werden 70.000 exemplaren verkocht en het werd in dertien talen vertaald. Een tweede boek schrijven moet toch superlastig geweest zijn. Al die druk op je schouders! ,,In het begin voelde ik dat ontzettend. Alsof ik dan plots het ene fantastische boek na het andere moest schrijven. Gelukkig zat er al lang een verhaal in mijn hoofd, maar ik wist lang niet hoe ik het zou laten eindigen. Tot ik het plots wel wist en vanaf dan viel alles op zijn plaats. Uiteindelijk vond ik het zelf goed geschreven, dat is natuurlijk het belangrijkste.''

Toen je je eerste roman aan de uitgeverij aanbood, schreef je hen dat je eigenlijk had gedacht om jezelf in een grote taart te laten stoppen. Dan zou je, als je in de vesting was binnengedrongen, uit de taart springen en je boek aanbieden. Heb je nu ook zoiets bedacht bij je tweede boek? ,,Nee, ik wist dat de uitgever erop zat te wachten, dus ik moest zijn aandacht niet trekken. Met mijn eerste boek was dat anders. Je weet dan niets hé. Voor hetzelfde geld verdwijnt mijn geschrijf in de massa. Vrienden zeiden me toen ook dat ik mijn eerste boek persoonlijk moest afgeven, maar dat vond ik zo gênant. Ik ga niet leuren met mezelf. Vandaar die taart-gedachte in de brief.''

Heb jij van die schrijversrituelen: pen links, woordenboek rechts? ,,Roken! Ik probeer dat niet meer te doen. Tijdens het schrijven van mijn eerste boek rookte ik constant. Ik rolde mijn sigaret terwijl er nog een andere in mijn mond zat. Dat ging toen echt ver. Alsof ik mijn inspiratie uit die sigaret moest zuigen.''

Iedereen de pot op

Je schrijft vaak over ontspoorde personages. Ben je zelf ook een beetje ontspoord? ( lacht ) ,,Waarschijnlijk wel. Maar ik kanaliseer dat vooral doordat ik schrijf. Ik ben onrustig, stel me veel vragen bij de dingen des levens en tob vaak. Vroeger had ik dat heel erg, maar nu denk ik dat ik minder gek word. Ik hoop gewoon dat het in mijn hoofd goed blijft gaan, anders kan ik niet schrijven. En ach, eigenlijk is iedereen een beetje waanzinnig. Hoe langer je iemand kent, hoe meer je ontdekt welke eigenaardigheden iemand heeft. Dat is ontzettend interessant.''

De zusjes in jouw nieuwe boek hebben een perfect leven en toch gaat het volledig mis... ,,Tegenwoordig moet je aan zelfontplooiing doen. Je hebt alles en kunt alles. Dat maken ze ons toch wijs. De perfectie wordt als iets haalbaars gezien. Ik denk dat veel mensen zich daarom een loser voelen, omdat zij niet perfect zijn, omdat ze niet kunnen bereiken wat van hen verwacht wordt. Je moet tegenwoordig alleen maar meer en meer kunnen. Ofwel word je een loser en doe je niets, ofwel probeer je de psychopaat in je wat te ontwikkelen en doe je er alles aan om wat te bereiken, maar dan kan de medemens gewoon de pot op. Terwijl je eigenlijk gewoon moet kunnen zeggen: ik ben tevreden met hoe het nu gaat .''

Je schrijft ook stellig over kinderen: ,,Hoeveel mensen zetten kinderen op de wereld omdat ze er later spijt van zouden krijgen dat ze het nooit hadden gedaan?'' ,,Binnen twee weken word ik 30 en mensen vragen altijd wanneer ik kindjes wil en dat verplicht mij om erover na te denken. Sommige mensen gaan daar heel licht over: Kinderen, tja, dat doe je gewoon. Terwijl je weet dat een kind het niet gemakkelijk zal hebben want het leven is moeilijk. Ik ben daarom bang dat het ongelukkig zal zijn en dat is dan mijn verantwoordelijkheid omdat ik daarvoor heb gekozen. Dat is toch iets waar je goed moet over nadenken vooraleer je een kind op de wereld zet.''

Dokter als vriend

Over een relatie ben je ook niet al te positief: ,,We vonden onze mannen goede mensen. Ze stofzuigden en kochten keukenzout als dat op was... In mijn hoofd bereidde ik toen al een tranige afscheidsrede voor: het is voorbij omdat ik van je hou maar niet genoeg.'' Wat zegt jouw vriend hiervan?

,,Ik ben het boek beginnen schrijven toen ik hem nog niet kende. Ach, hij is dokter, een man van wetenschap en techniek. Geen literatuurmens. In het boek wordt bijvoorbeeld in de hand van Hannah geschoten. Mijn lief merkte toen op dat Hannah dan onmogelijk nog de vingers kon bewegen die ik beschreef. Dus heb ik dat moeten aanpassen. Er komt ook een Ford in voor en hij zei ook dat ik goed moest onthouden dat het stuur aan de rechterkant zat.'' ( lacht )

Laatste vraag: ben je eigenlijk al een beroemdheid? Word je herkend op straat? ,,Een schrijver blijft toch redelijk anoniem, maar ooit vroeg een student of ik een handtekening op zijn gat wou zetten. ( glimlacht ) Daar had ik niet zoveel zin in.''

Hide text

Een tweede boek is altijd moeilijk, te meer als het eerste op algemeen gejuich is onthaald. In het geval van Annelies Verbeke was het, zou je kunnen zeggen, zelfs haast ondoenlijk om nog over het daverende succes van Slaap! heen te komen (zie kaderstukje). Haar tweede boek had nog stukken beter moeten zijn dan die (overigens inderdaad op zijn minst opmerkelijke) eersteling om met zelfs maar half zoveel enthousiasme begroet te worden.

Alleen, zoveel beter is Reus dus niet. Het tegendeel is zelfs het geval.

Gek genoeg ligt dat niet hieraan dat Verbeke in Reus iets heel anders zou hebben geprobeerd dan in Slaap! . De twee romans zijn overduidelijk broertjes van elkaar: ze hebben beide een dubbelbezette hoofdrol van gelijkgestemde zielen tussen wie een speciale band bestaat. In beide is sprake van een bijzondere moederfiguur en van mislukkende liefdesverhoudingen en wordt op zijn minst gesuggereerd dat tussen het eerste en het tweede een verband bestaat. Beide werken toe naar een open einde waar het leven van de hoofdpersonages dan misschien ( Slaap! eindigde ook expliciet met dat woord) toch nog een gunstige wending neemt, een slot dat zich in den vreemde ontrolt - thuisloosheid, het niet-thuis-zijn (zowel ruimtelijk als relationeel, bij zichzelf net zozeer als bij anderen) zowel als stuurloosheid kunnen de belangrijkste thema's genoemd worden.

En zo is er nog meer - hoe komt het dan dat Slaap! wel, en Reus niet geslaagd mag heten?

Het verhaal: Hannah en Kim De Blezer zijn zussen. Ze zijn allebei rond de dertig en uit op kicks. Er is bijvoorbeeld zoiets als winkeldiefstal. Zowel Hannah, de vertelster, als Kim is getrouwd met een Wim geheten, tamelijk doorsnee uitgevallen, best wel geschikte man. Wie getrouwd is, kan overspel plegen - weer een andere kick. Beroepshalve houden de zussen zich elk op hun manier ook met bedrog bezig. Kim verkoopt dure maar onbestaande bungalows bij het Gardameer. Hannah is journaliste bij 'een dubieus maar goed verkopend weekblad' met de titel !!! , waar ze de realityrubriek 'Hannahs Freaks' leidt - hetgeen betekent, in haar eigen woorden: privacy en anonimiteit stelen. 'In het begin had ik wel eens te kampen gehad met remmingen. Nadat ik een paar grenzen had verlegd, werd ik steeds beter in wat ik deed.' Ze wordt er zelfs zo goed in dat haar wordt aangeboden een tv-versie van haar rubriek te maken. Dat aanbod neemt ze meteen aan.

Niet dat het helpt: 'Ik besefte dat ik een goede man had en een mooi huis maar dat ik niet wist wat ik daarmee aan moest en dat dat nooit veranderen zou', zoals Hannah op zeker ogenblik bij zichzelf denkt. Langzaam maar zeker nadert het moment dat dat besef haar in een existentiële crisis zal storten - dat een van 'haar' freaks , die zich door Hannah verraden voelt, in volle uitzending met een kruisboog haar linkerhand aan stukken schiet, helpt natuurlijk ook niet erg. Als vervolgens Kim zwanger blijkt van haar nieuwste minnaar, nemen beide zussen het besluit eerst maar eens heel ver van hun problemen weg te reizen. Ze kopen een vliegtuigticket naar Australië.

In het tweede deel van de roman vinden de zussen daar stomtoevallig de persoon terug op wie ze nu al jaren hun machteloze, hunkerende haat richten in een jaarlijks terugkerend nachtelijk scheldritueel: hun moeder, die haar overspelige man en haar gezin twaalf jaar eerder in de steek heeft gelaten en die nu onder de Aborigines leidster van een antimannensekte blijkt te zijn geworden. Aha - catharsis dus? Niet direct. En dan is er ook nog het titelpersonage, de bij elke volgende ontmoeting weer groter blijkende albino met zijn Wartburg 353W Tourist die het hele verhaal door af en toe in Hannahs nabijheid opdoemt - en die overigens dezelfde blijkt te zijn als de witte muis die nog in het begin van het boek in haar badkamer verschijnt. Tot slot schenkt Kim het leven aan een meisje. 'Wij schreeuwden mee.' Einde.

Als de vorige alinea karikaturaal klonk, dan komt dat doordat op zijn minst de tweede helft van Reus ook karikaturaal is . Als je aan een roman andere eisen wilt stellen dan aan een stripverhaal, dan moet deze roman je wel teleurstellen. Niet dat Verbeke plotseling alles verkeerd zou doen, Reus bevat menige hoogst citeerbare passage ('Ik (...) had geen zin om te antwoorden dat het verkeerd is om de dingen te proberen over te doen, om iets op dezelfde manier te willen beleven. Ik wist trouwens niet of dat zo was. Misschien kwam het er wel op aan leuke dingen zo vaak mogelijk, al was het dan krampachtig, te herhalen en zou het geluk dan inderdaad niet in het resultaat maar in de weg erheen liggen. Het bleef hoe dan ook onzinnig klinken. Geluk in het algemeen eigenlijk'). Maar zou het kunnen dat dit boek gewoon te weinig body heeft? Tachtig of honderd pagina's meer hadden Reus wellicht voor de al te grote schetsmatigheid kunnen behoeden waar de roman nu aan lijdt.

Al hadden ook die vermoedelijk niet kunnen verhinderen dat Verbeke zich in de dwaze bizarrerieën verliest die je ook in Slaap! al de wenkbrauwen deden fronsen. Als de schrijfster, zoals in menig interview de afgelopen weken was te lezen, echt vindt dat ongewoon per definitie interessant is, dan zal ze die buitengewoon aanvechtbare stelling toch een stuk beter moeten onderbouwen dan ze hier doet. Een niet-bestaande maar toch echte muisreus die als een soort narratief ectoplasma aan het eind plompverloren komt meedelen wat hij nu eigenlijk in dit boek komt doen? Een gefrustreerde Vlaamse huisvrouw die in een spirituele leidster voor Aborigines verandert? Verbeke heeft wel een heel groot vertrouwen in de metamorfoserende kracht van haar verhaal.

Annelies Verbeke (Dendermonde, 1976) was met haar scenario Dogdreaming al geselecteerd voor het filmfestival van Berlijn eer ze een literaire droomstart maakte: haar debuutroman Slaap! (2003) verkocht tot nu toe zo'n 50.000 exemplaren, werd dertienmaal vertaald en bekroond met de Nederlandse Vrouw en Kultuur Debuutprijs 2004, de Vlaamse Debuutprijs 2004 en het Gouden Ezelsoor 2005 voor het bestverkochte debuut.

Hide text

Met Reus verkent Annelies Verbeke, net als in haar succesvolle debuutroman Slaap!, de scherpste kanten van de menselijke psyche, daar waar mensen kwetsuren oplopen. Zo zegt het hoofdpersonage Hannah op zeker moment: "De manische zijde van de waanzin beangstigde mij het meest omdat ze met trage onafwendbaarheid in haar tegenpool veranderde." Het kan Verbekes schrijverscredo zijn.

Op het omslag van Reus staat een albinomuis afgebeeld op een koord. In het eerste deel van de roman verschijnt de muis in een soort nachtelijke hallucinatie in het leven van hoofdfiguur Hannah. Gaandeweg zullen de emotionele en psychische problemen die ze met zich meezeult haar letterlijk en figuurlijk boven het hoofd groeien en concreet belichaamd worden in de gestalte van de reus die haar, waar ze ook komt en waar ze ook heen vlucht, in haar verstoorde brein blijft achtervolgen. Verbeke is er, mede door de beheerste manier waarop zij haar onderwerp benaderd heeft -- ze schrijft korte zinnen, die in hun beknoptheid veel meer suggereren dan er effectief wordt gezegd --, in geslaagd een overtuigend beeld te schetsen van een vrouw op zoek naar zichzelf.

Reus opent met een scène die pas in het tweede deel zijn betekenis prijsgeeft. In een e-mailbericht, bestemmeling voorlopig onbekend, beschrijft Hannah de foto die ze heeft meegestuurd: ze staat erop met een plastic mes waarmee ze Wim, de man met wie ze samenleeft, bedreigt. Naast haar staat haar zus Kim die haar koffers pakt. Twee zussen die samen de beslissing hebben genomen definitief afscheid te nemen van het leven dat ze tot hiertoe geleid hebben. Laconiek noteert Hannah: "Dit is het begin van het einde". Waarom en hoe het zo ver is gekomen, wordt in het eerste deel van de roman duidelijk gemaakt.

Hannah heeft als journaliste bij een weekblad een stevige reputatie opgebouwd met haar rubriek 'Hannahs freaks'. Daarin laat ze zonderlingen aan het woord, loners die aan de rand van de maatschappij leven. Als ze in contact komt met een zekere Véronique, die zich als exhibitioniste profileert, dreigen ook bij Hannah de stoppen door te slaan. Véronique is kankerpatiënt geweest en bij een operatie werden haar beide borsten verwijderd. In haar herkent Hannah haar eigen psychologisch gemis: ze werd geboren met zes vingers aan elke hand, de operatie die haar een normaal leven moest garanderen, is ze nooit te boven gekomen. De pijn van het gemis, die nog nadrukkelijker wordt beleefd door het feit dat haar moeder uit haar leven is verdwenen. Samen met haar zus Kim organiseert ze ieder jaar weer 'Ma's-Nacht': het moment waarop beide zussen aan elkaar hun haat tegenover hun moeder uitspreken en de belofte hernieuwen dat ze die haat blijvend zullen koesteren. Met het geval Véronique loopt alles uit de hand: eerst belooft Hannah de foto's niet af te drukken, dan doet ze het toch en bij een tv-opname waarin de freaks aan het woord worden gelaten, neemt Véronique wraak: met een kruisboog schiet ze een pijl recht in de hand van Hannah, die ondertussen haar relatie met Wim op de klippen heeft zien lopen. Een van de mooiste scènes uit het eerste deel, mooi in haar herkenbaarheid, is de manier waarop Wim probeert Hannah weer aan zich te binden door samen te gaan sporten. Bedenking hierbij van Hannah: "Zelf was ik net tot het besef gekomen dat het zwembad en de wereld daarbuiten opvallend weinig van elkaar verschilden. Overbevolking, vergrijzing, agressie, vervuiling, lawaai." Ook Hannahs zus Kim, die net als haar oudere zus een relatie heeft met een man die Wim heet, komt in een impasse terecht: ze begint een affaire met een getrouwde man, raakt zwanger en ziet geen uitweg meer.

De zoektocht naar de uitweg voor beide zussen vormt het onderwerp van het tweede deel van de roman. Hannah en Kim gaan in Australië ("Men reist omdat het leven niet werkt. Of om de dood te ontlopen") op zoek naar evenwicht: voor Kim het aanvaarden van het kind dat ze draagt, voor Hannah de confrontatie met haar eigen vertroebelde innerlijk. Op dit punt concentreert de auteur het verhaal van beide zussen rond de zoektocht naar hun verdwenen moeder: ze herkennen haar op een schilderij en vinden haar later terug als een soort stammoeder die zich heeft geïntegreerd bij de aboriginals. Een vorm van matriarchaat die de man als bron van alle kwaad in de wereld duidt en op zichzelf terugplooit in een oervorm van overleven. Veelzeggend is het slotbeeld : Kim brengt een meisje ter wereld en met het plastic mes (het beginbeeld uit de roman) knipt Hannah de navelstreng door.

Blijft bij dit alles de 'Reus' naar wie de roman is genoemd. Zowat heel de roman door leeft Hannah met het enerverende gevoel dat ze achtervolgd wordt door een man in een grijze Wartburg. De man met de witte haren die uiteindelijk als een reus dreigend boven haar zal uittorenen, zoals blijkt aan het slot van de roman, een spiegelscène van de hallucinatie met de albinomuis. Verbeke expliciteert nadrukkelijk de onderliggende betekenis: "Ik ben de mensen die op je maag zijn blijven liggen omdat je ze te gulzig hebt verzwolgen. Ik ben je verdwenen vingers? Allemaal. De borsten van Véronique. Kims kind. Ik ben de passies die je zegt te willen ontlopen maar die je nooit hebt gehad. Je grootste gemis. De liefde waar je te laf voor bent. Alles wat je hebt verstopt. Ik ben jouw opgegraven helft en jij... Jij bent geen uitverkorene en geen held." [Jooris Van Hulle] Hide text

Het valt de meeste auteurs zwaar om een tweede roman te schrijven na een succesvol debuut. Zo niet de Vlaamse Verbeke (1976). Voor ‘Slaap!’ kreeg zij in 2004 zeer veel lof en zowel de Vlaamse als de Nederlandse debutantenprijs. Nog geen twee jaar daarna verscheen reeds de opvolger. Inhoudelijk een ander boek, maar ook hier weer een vrouwelijk hoofdpersonage dat het moeilijk heeft met het leven. Hannah verlangt, net als haar zus Kim, naar spanning en verrassing in het leven. Maar beiden blijken geen toonbeeld van psychische stabiliteit en vreemd genoeg slaan zij juist door naar een gebrek aan levenslust. Het boek is opgedeeld in twee afdelingen; na een aantal ontwrichtende gebeurtenissen aan het einde van het eerste deel, gaan de zussen in het tweede naar Australië. De twee delen, verteld vanuit het ik-perspectief, worden onderbroken door een aantal gekke e-mails, gericht aan onbekenden. De dreiging en spanning worden mede veroorzaakt door het aanwezige doodsverlangen en de latente waanzin van de vrouwen. Verbeke bouwt haar verhaal goed op en haar stijl kenmerkt zich door korte, heldere zinnen. Normale druk. Hide text