Ham

Ergens aan het begin van hun relatie wil Juli Saskia iets ernstigs zeggen. Daar gaan we, denkt de dolverliefde Saskia, ze heeft vast een drankverslaving. 'Maar het was vele malen erger.'

Juli wil een kind.

Saskia weet het een paar jaar voor zich uit te schuiven, maar uiteindelijk moet ze eraan geloven. Met dank aan donor Karl, een Canadese kunstenaar, raakt Juli zwanger. Wanneer de baby 1 jaar oud is, maakt het stel een lange reis naar het kleine, afgelegen hippie-eiland waar deze beer van een vent is opgegroeid. Waar Karls moeder Molly, die dertig identieke groene gewaden heeft, Saul vol zelfgebakken brood en boter stopt, en adelaars op kippen of kinderen duiken. Nachtouders, de nieuwe roman van de Vlaamse Saskia de Coster, is het (semi-)autobiografische verslag van deze wekenlange reis. Al klinkt 'verslag' veel te braaf; het boek is een kolkende mix van theaterdialogen, tobberige dagboekfragmenten, razende prozagedichten en scènes vol slapstick, ontaardend in een gothic novel compleet met afgezaagde vingerkootjes en familiegeheimen.

Op de heenweg doet een stewardess moeilijk; ze vindt het kind te groot voor de vliegtuigwieg. 'Hij weegt exact tien kilo', liegt Saskia. De stewardess negeert haar. Wanneer Juli haar woorden herhaalt, wil de stewardess wel luisteren. 'Voor een echte moeder maakt ze een uitzondering. Die mag de feiten van de wereld zo verbuigen dat ze bij haar stevige kind passen.'

Nachtouders zit vol met dit soort pijnlijke momenten, waarin Saskia subtiel gepasseerd wordt omdat zij niet de biologische moeder is. Maar zichzelf ontziet de verteller evenmin. Ze beschrijft hoe bang ze is om voor een kind te zorgen, over hoe weinig zin ze er aanvankelijk in had, en hoe geïsoleerd ze zich soms van haar nieuwe gezin voelt omdat haar lichaam het kind niet mede heeft gemaakt. Haar angsten zoeken een uitweg in een affaire. Ook worstelt ze met de afwijzing van haar ouders, die principieel tegen het homo-ouderschap zijn en Saul dus niet als hun kleinzoon beschouwen.

Misschien is de vrijheid die De Coster in haar taal bereikt wel een vorm van verzet tegen die bekrompenheid, die ze overigens niet alleen bij haar ouders signaleert maar ook bij hen die zich het meest verdraagzaam achten. 'Een kind heeft het recht om zijn donor te kennen, pleitte Saskia. In het achterste, donkerste kamertje van haar geest lichtte op dat zoiets nog heel erg nodig zou kunnen zijn, voor het geval ze ertussenuit kneep. Daar ging ze weer, de ik ik ik die zou stikken in het ritme van een kind.' In paniek of niet, haar zinnen swingen altijd.

De Coster is gul met haar taalparels, op elke pagina valt iets te onderstrepen: 'En je zei: daar bestaat ook al geen woord voor. Wij groeien uit de taal. We doen het zelf wel, zonder de reddingsvestjes van woorden.' Soms verstopt ze odes aan haar literaire helden als Clarice Lispector.

In haar eerdere romans als Wij en ik viel De Coster al op door haar uitbundige, soms mateloze stijl en de absurdistische verwikkelingen die even komisch zijn als dat ze schrijnen. Maar gelijk valt op dat De Coster dit keer net iets meer ingehouden schrijft, met de riem één gaatje strakker. Precies genoeg: Nachtouders heeft meer vaart en de personages voelen menselijker dan in haar eerdere werk, maar haar humor en lyrisch vuur zijn gebleven. Dit is dan ook haar aangrijpendste roman tot nu toe geworden. Koortsig vecht De Coster met haar demonen, om uiteindelijk als herboren eruit te komen. Een boek van epische proporties.

*****

Das Mag; 376 pagina's; € 24,99.

Het jongetje uit de bovenstaande zin is Saul, zoontje van Saskia en Juli – of, biologisch gezien, dat van Juli en de Canadese homoseksuele spermadonor Karl, een artistieke vriend van Saskia bij wie beide vrouwen een goed gevoel hadden. Wanneer het jongetje één jaar is, plant het koppel een reis naar Canada en Alaska, waarbij het nuttige aan het aangename gekoppeld zal worden. Zij zullen een nieuw stukje van de wereld zien en Karl zal voor het eerst zijn zoon ontmoeten en de kans krijgen met hem te bonden. Maar plannen durven natuurlijk wel eens anders uit te draaien wanneer ze concreet worden.

Samen met Inge Jooris kreeg Saskia De Coster vier jaar gelegen een zoontje. Wat dat met een mens doet, is een van de thema’s van Nachtouders . Juli en Saskia leefden in een cocon, schrijft ze, van liefde en dat ietsje meer. Saul scheurde die cocon aan flarden. In de roman komt dat proces tot een pijnlijk hoogtepunt op het Canadese eiland Portes, waar Karl woont, in een hippiegemeenschap die de twee Belgische vrouwen en hun zoontje meteen omarmt. Karl houdt Saul liever op afstand, maar zijn moeder adopteert het kind als een van hen, en propt het, aldus Saskia, meteen vol met eten. Saskia gaat de o zo vrije hippiegemeenschap steeds meer als een knellend keurslijf ervaren, terwijl Juli het allemaal kalm over zich heen laat komen. Wanneer reizen we nu door naar Alaska, blijft Saskia herhalen, we zouden hier toch maar een weekje blijven? Maar de weken rijgen zich algauw aaneen tot bijna twee maanden. De stille kracht die zowel verleidt als vernietigt laat de vrouwen niet meer los.

De Coster heeft haar roman bijzonder ingenieus opgebouwd. Er zijn de gebeurtenissen op het eiland, doorweven met betekenisvolle flashbacks naar het verleden, zoals naar Saskia’s eigen kindertijd, naar Juli’s bevruchting en naar Sauls geboorte. Daarnaast worden de beddialogen van Saskia en Juli woordelijk weergegeven, als recapitulaties en sfeerbeelden die bijzonder veelzeggend blijken. En dan zijn er nog de notities die Saskia in een apart schriftje maakt, voor Saul, voor later. Het komt allemaal samen in een boeiende, beeldrijke roman die blijft fascineren tot de laatste pagina.

****

Das Mag, 376 p., € 24,99.