In november 1947 werd Palestina volgens het verdelingsplan van de Verenigde Naties opgesplitst in een Joods en een even groot Arabisch stuk. Kort daarop brak een oorlog uit waarvan de gevolgen bekend zijn: de kersverse staat Israël veroverde ongeveer driekwart van het gebied, met massale volksverhuizingen onder de Arabische bevolking als gevolg. Volgens de Israëlische versie van de feiten handelden de zionistische troepen uit zelfverdediging, omdat de Arabieren hen in zee wilden drijven. Maar hoewel het cliché wil dat geschiedenis door de overwinnaars wordt geschreven, zijn zelfs in Israël de laatste jaren een paar historici opgestaan die het verhaal van de Onafhankelijkheidsoorlog op zijn minst wat hebben genuanceerd. Het verregaandst is tot nu toe Ilan Pappé geweest, die beweerde dat Ben Goerion wel degelijk een plan voor etnische zuivering klaar had bij het begin van de oorlog, het zogenaamde plan Dalet. Wat er ook van waar zij, vast staat dat de uitspraak van Ben Goerion als zou Israël nooit ook maar één Arabier uit zijn huis gedreven hebben, met een behoorlijke korrel zout moet worden genomen.
Het is tegen deze achtergrond verrassend om vast te stellen dat in Israël al in 1949 een relaas van een zuiveringsactie verscheen. S. Yizhar volgt een groep Joodse soldaten die de opdracht krijgen om een volledig Arabisch dorp te ontruimen, Chirbet Chiz’a. Niemand schijnt goed te begrijpen waarom dat moet gebeuren, nog het allerminst de dorpelingen zelf, die als geslagen honden onder een ‘breedgetakte sycomoor’ gaan zitten wachten totdat ze in een vrachtwagen geladen worden. Sommigen onder hen proberen te vluchten, waarop een paar soldaten op hen jagen, als om de tijd te doden. Het hoofdpersonage voelt zich almaar opstandiger om de rotklus die hij moet uitvoeren. Dat betekent niet dat hij even geërgerd reageert op de minachtende houding van zijn kameraden tegenover de Araboesjiem. Maar met de conclusie die hij uit de gebeurtenissen trekt, distantieert hij zich wel degelijk van de operatie: ‘Alles, alles voor de vluchtelingen, […] onze vluchtelingen, uiteraard. Maar degenen die wij verdrijven en tot vluchtelingen maken — dat is een volstrekt andere kwestie. Wacht: tweeduizend jaar ballingschap. Wat niet al? Joden die worden omgebracht in Europa. Nu zijn wij de baas…’.
Volgens het nawoord van Michaël Zeeman lokte de roman van S. Yizhar (1916-2006), die tot dan toe vooral over het leven als zionistisch pionier in Palestina had geschreven, een enorme controverse uit in Israël toen het verhaal voor toneel werd bewerkt in 1978. Het is niet moeilijk te begrijpen waarom: Yizhar presenteert de Arabieren in al hun gelatenheid als morele winnaars op de zionistische jongetjes die amper beseffen wat ze aan het aanrichten zijn. Heel scherp observeert de auteur dat ‘in het hart [van een weggevoerd kind] iets gebeurde wat in zijn volwassenheid niets anders kan worden dan een giftige slang’. Yizhar verhult niets in wat vermoedelijk zijn ooggetuigenverslag is en drukt zich uit in sierlijk taalgebruik vol natuurbeelden. Het verhaal van Chirbet Chiz’a is het soort literaire geschiedschrijving dat wel vaker uit conflictgebieden zou mogen komen.
[Freek Adriaens] Verberg tekst

Een Israëlische legereenheid krijgt de opdracht om tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog een Palestijns boerendorp te ontruimen en het daarna met de grond gelijk te maken. Deze novelle sloeg bij verschijnen in 1949 in als een bom. Ze leidde tot felle discussies en is nog steeds omstreden. In een naief-realistische stijl beschrijft Yizhar, pseudoniem van Yizhar Smilansky (1916-2006), zijn verbazing, afkeer en gelatenheid bij de deelname aan deze actie. De Palestijnse bewoners: vrouwen, kinderen, ouden van dagen, worden op vrachtwagens geladen, hun huizen opgeblazen en de lemen hutten platgebrand. Een enkel luid dan wel stil protest klinkt. Dan is het voorbij. De velden liggen verlaten. Onkruid zal de paden overwoekeren. 'Dit is een smerige oorlog,' zegt de schrijver ergens. 'Wat wil je dan,' riposteert zijn overste. Met een nawoord van Michael Zeeman uit 2009. Kleine druk.