Richard Powers is zo'n schrijver die van iedere roman een wetenschappelijk project maakt. Voor zijn nieuwe boek, dat de shortlist van de Bookerprize niet haalde, dook Powers volledig in de celbiologie. Hoofdpersoon Peter Els is een gepensioneerde, experimentele componist, die uit frustratie omdat zijn muziek onbegrepen blijft, besluit in het DNA van een bacterie zijn ultieme muziekstuk op te slaan. Als de mens allang uitgestorven is op aarde, zullen buitenaardse archeologen zijn muziekstuk ontdekken, zo hoopt Els.

Powers is een schrijver van enorme bouwwerken, iemand die met veel verbeelding en met melancholisch overzichteen verhaal componeert. Dit boek suggereert met zijn in elkaar grijpende strengen van tijd een DNA-structuur. Er is het heden, er is het verleden en ze meanderen om elkaar heen.

In het heden overlijdt de hond van Els. In paniek belt hij de politie. Die komt langs en verwondert zich over bekerglazen, buizen en petrischaaltjes die behoren tot Els' hobby-instrumentarium. De volgende dag staan twee mannen van de Samenwerkende Veiligheidsdiensten voor zijn deur, die concluderen dat Els het DNA van een schadelijk mechanisme manipuleert. Dan zien ze ook een Ottomaans manuscript aan de muur hangen en gaan de poppen aan het dansen.

Als Els toevallig niet thuis is, wordt zijn huis leeggehaald. Hij neemt in oprechte verbijstering de benen. Wat volgt, is een roadmovie en een groot mea culpa. Want nee, hij is geen bioterrorist (over de moreel verwerpelijke kant van zijn gemanipuleer denkt hij niet eens na), maar een bevlogen en teleurgestelde componist, die net als de legendarische Orfeus zijn verdwenen geliefde probeert terug te krijgen door steeds dieper in de onderwereld af te dalen. Hij bezoekt tijdens zijn vlucht verschillende mensen uit zijn verleden, met als sluitstuk zijn dochter, degene die het meest voor hem betekent.

Waarom Els gekozen heeft voor muziek die geen hond wil beluisteren, wordt echter niet duidelijk. Ja, zijn vader overleed aan een hartaanval nadat een groep kinderen ongehoorzaam was geweest en dat kraste op zijn ziel, maar verder is Els te flegmatisch om daar het echte drama van te kunnen voelen. Alleen als hij met zijn dochter is, breekt er emotioneel iets open. Wat ontroert.

Breekbaar gevoel

Des te indrukwekkender is de muzikale vervoering. Els neemt je erin mee, doceert, evoceert noot voor noot. Er ontspinnen zich volledige taferelen gebaseerd op teder en breekbaar gevoel. Vooral Messiaens Kwartet voor het einde der tijden, een stuk dat in de kampen ontstond, zet hij onvergetelijk neer, en ook Sjostakovichs Vijfde symfonie vergeet je nooit meer.

Toch kun je je niet aan de indruk onttrekken dat Els als mens een marionet is van de schrijver. Hij is emotioneel te weinig complex. Een klacht die vaker geuit is over Powers personages. Geen Bookerprize dus.

Richard Powers,Orfeo, 336 p., 24,99 euro.

Vertaling: Rob van Essen.

FLEUR SPEET ■

Verberg tekst

Met zijn gouden stem en het getokkel op zijn lier betoverde de Griekse god Orpheus zijn tijdgenoten. De invloed van zijn muziek was zo groot dat ze een laagje beschaving over de mensen wierp, zelfs wilde dieren vlijden zich neer aan de voeten van de muzikant.

Dat is wat Peter Els wil: muziek componeren die niet zozeer mooi wordt bevonden, wel een revolutie ontketent, de mens buiten de tijd plaatst. Richard Powers'Orfeo is het verhaal van een avant-gardecomponist die alles op het spel zet voor de kunst. Het is de elfde roman van de Amerikaan dieHet zingen van de tijd enDe echomaker.

Als kind vervelen 'melodieën met de prettige geur van kool met rundvlees' Els, popmuziek zegt hem niets. Hij leert klarinet spelen, geraakt in vervoering door MozartsJupiter, tot hij het stuk zo grondig kent dat de noten hem niet langer optillen, maar hard laten landen op de ruwe aarde.

Tijdens zijn studie ontmoet hij Clara, een celliste met haar tot aan de knieholtes, die in fluistertonen praat over het einde van de tonale muziek, zoals die wordt aangekondigd in MahlersKindertotenlieder. Vanaf dat moment komt Els' liefde voor patronen in muziek volop tot bloei. De hele roman lang vraagt hij zich af welke richting het uit moet met de hedendaagse klassieke muziek. Even denkt hij dat het verleden achter slot en grendel dient te verdwijnen. Later stelt hij die gedachte bij. Hij vindt nog steeds dat dissonantie een vorm van schoonheid is 'die nog niet door gewenning is vernietigd' maar gelooft nu dat we de toekomst achterwaarts binnen moeten wandelen, met uitzicht op wat was.

Koeienstallen

Clara verdwijnt uit beeld en dan ontmoet Els Maddy, een sopraan over wie de auteur schrijft: 'Haar spoor is breed en stabiel genoeg voor hen tweeën'. Maddy gruwt niet van conventie en toch is ze speels en avontuurlijk genoeg om nachtenlang naar de escapades van een groep experimentele muzikanten te luisteren.

Het zijn de jaren 60 en uitgerekend in het lege middenwesten van de VS muteert muziek in een veelheid aan stijlen. De experimentele pioniers - Powers voert onder anderen John Cage op - verzinnen nieuwe regels die ze, niet lang daarna, zelf aan diggelen slaan. Het is de tijd van uitzinnige performances in stallen waar overdag de koeien loeien.

Els en Maddy trouwen en krijgen een dochter. Dan verlaat Els hen. Maddy is niet bereid hem te volgen op een muzikale queeste die geen geld oplevert.

In het grootste deel van deze roman blikt de oudere Els terug. Zijn ideeën over muziek - de toekomst inlopen met een blik op het verleden - gaan ook op voor de rest van zijn leven. Els, die een even grote passie heeft voor scheikunde als voor muziek, is op latere leeftijd gaan experimenteren als amateur-celbioloog. Hij wil kijken of hij muziek kan opslaan in DNA. Els krijgt Homeland Security achter zich aan, zij vrezen ervoor dat hij experimenteert met een gevaarlijk bacterieel virus. Sms-geluid

Het liefdesverhaal inOrfeo is voorspelbaar, maar dat deert niet; het boek bevat ruim voldoende onverwachte modulaties. De beschrijvingen van de muziek van onder anderen Mahler en Messiaen en van hun getormenteerde levens, zijn weergaloos en geven je zin hun werk beter te leren kennen.

Powers verkent veel wegen in dit boek dat een liefdesverhaal is, een essay over muziek, vorm en chemie, een verkenning van de kunstenaarsgeest, een thriller over paranoia in het Amerika van na 9/11.

De schrijver slaagt er in zijn werk niet altijd in om de ideeën te laten rijmen met de emoties, maar inOrfeo zijn de twee wonderwel op elkaar afgestemd: er is een rijkdom aan ideeën en er zijn belangwekkende personages wier lot je vervoert. Toch zijn er ook wat losse eindjes. Zo doet Powers weinig met het trauma uit Els' kindertijd en is de beschrijving van Els' vriendschap met een medekunstenaar schematisch.

Orfeo is een roman over vroeger, nu en later, een verhaal over het lawaai in deze wereld, of het zich nu voordoet als muziek of als een sms-geluid. Bovenal is het een liefdesverklaring aan muziek.

RICHARD POWERS

Orfeo.

Vertaald door Rob van Essen, Atlas Contact, 330 blz., 24,99 ? (e-boek 19,99 ?). Oorspronkelijke titel: 'Orfeo'.

De auteur: Amerikaan die in de jaren 80 een tijd in Nederland woonde. Kreeg de National Book Award voorDe echomaker.

Het boek: avant-gardecomponist Peter Els blikt terug en experimenteert met bacterieel DNA waarin hij muziek wil opslaan.

ONS OORDEEL: een rijkdom aan ideeën en belangwekkende personages wier lot je boeit.

¨¨¨¨è

Kathy Mathys ■

Verberg tekst

De auteur (1957) schrijft romans met een hoog abstractieniveau waarin een mix van historische feiten en wetenschappelijke informatie is verwerkt. Een terugkerend thema in Powers’ oeuvre is de muziek (bijv. in ‘Het zingen van de tijd’ uit 2003). Ook de flashbacks in deze nieuwste roman staan in het teken van de muziek. De 70-jarige componist Peter Els kijkt terug op zijn leven. Hij herinnert zich zijn eerste liefde, zijn huwelijk met de sopraan Maddy, de geboorte van zijn dochter, zijn echtscheiding. Daarmee vervlochten is zijn muzikale biografie: de overrompelende ervaring van Mozarts ‘Jupiter’, de ontdekking van Mahler, het zoeken naar nieuwe klanken voor zijn eigen composities. De primaire verhaallijn is spannend en beschrijft het sociale klimaat in Amerika na 9/11: Peter Els wordt opgejaagd door de geheime dienst. Men verdenkt Peter ervan een terroristische aanval voor te bereiden. Door een som van misverstanden ziet het profiel van Peter er verdacht uit: als hobby bestudeert hij namelijk de genetica van bacteriën. Hij moet vluchten voor zijn leven. Indrukwekkende maar complexe elfde roman van de veelbekroonde Amerikaanse schrijver. Bevat noot van de vertaler. Vrij kleine druk. Verberg tekst