Aan het eind van De kunst van het crashen citeert Peter Verhelst Francis Bacon die beweert dat zijn schilderij Painting (1946) ontstond 'as an accident' - te vertalen als 'als een ongeval' of 'per toeval'. Ook De kunst van het crashen combineert beide betekenissen. In de tijd die nodig is om een auto drie keer over de kop te laten tollen, ontstond dit verhaal. Sofie Gielis
Op Peter Verhelsts website prijken foto's van een autowrak. Een auto die op de E40 struikelde over een vrachtwagenwiel, drie keer over de kop ging en de auteur die erin zat hardhandig ondersteboven liet landen. De foto's staan in een opmerkelijk rijtje elementen die een rol spelen in De kunst van het crashen: verkeersinformatie die het ongeval sec samenvat, het schilderij Gorilla with microphones (1947-'48) van Francis Bacon, de fotoreeks van een klapwiekende vogel Flying vulture (1887) van Eadweard Muybridge en een afbeelding van het spookeiland Sandy.
Verhelsts werk walst wel vaker met beeldende kunst, maar hier krijgen de werken een bijzondere rol: bewijslast. Ze bewijzen niet, zoals de wrakfoto's op het eerste gezicht doen vermoeden, wat heeft plaatsgevonden maar getuigen net van wat niét heeft plaatsgevonden. Het zijn blijken van wat had kunnen zijn of nooit zal zijn, van wat ontsnapt in de kieren van de tijd en waar je slechts een glimp van opvangt in de paniekmomenten waarop de tijd oprekt en versplintert. 'Er zijn veel meer waarheden die we nog niet kennen, die we ons niet eens kunnen voorstellen. En toch is elk ervan waar.'
Die mogelijke waarheden situeert Verhelst op het in 1876 in de buurt van Australië ontdekte, maar ondertussen weer onvindbare eiland Sandy. Het eiland werd afgedaan als een luchtspiegeling, een drijvend rif of misschien wel een walvisrug en werd van de kaarten geschrapt. Maar Verhelst boetseert het terug tot 'een traumaruimte waar in comatijd wordt gerekend en dat zich bevindt op alle lengte- en breedtegraden ter wereld waar levende wezens enkele seconden of enkele uren verloren'. Het is de vrijplaats in ons hoofd waar andere werelden vertrekken en aankomen.
Lichaam
De fotoreeksen Animal locomotion van Eadweard Muybridge zijn een terugkerende factor in De kunst van het crashen. Muybridge wilde op het einde van de negentiende eeuw met zijn beelden beweging ontleden, maar legde zo ook een structuur van de tijd bloot. Zijn foto's breken een moment op waarin zelfs een seconde bestaat uit een eindeloze, zichzelf in de staart bijtende reeks. Plus de gaten ertussen. Muybridge plaatste zijn beelden namelijk op glasplaten die hij op een cirkel bevestigde zodat ze konden ronddraaien. Elke reeks bestaat uit een aantal stilstaande frames die ieder een stukje van de beweging vastleggen, maar de beweging zelf ontstaat pas in de spaties tussen de frames. Althans: in die lege ruimte maken onze hersenen de beweging, het beeld suggereert ze alleen maar.
Verhelsts figuren zitten, net als de onderwerpen van Muybridge, vast in een tredmolen van opgerekte, onbestaande tijd. Als verzetsfiguren in een stedelijke omgeving of amper overlevend in een primitieve oerwereld, steeds speuren ze naar de spatie waarin ze weer kunnen samenvallen met het lichaam waaruit ze als een schaduw opsprongen.
Verhelst presenteert ook verschillende plaatjes die door zijn lezer verbonden moeten worden tot een vloeiend geheel. Hij dwingt je in de rol van poëzielezer door je zonder veel houvast te droppen in de verschillende verhaallijnen. In dat halfduister moet je de zinnen aftasten om te weten waar je beland bent.
Verhelst schrijft 'naar levend model'. Niet om een zo realistisch mogelijk lichaam te scheppen, maar om een lichaam te schrijven dat als een stilleven ligt te wachten om bekeken te worden. 'Het woord wordt pas lichaam door de blik, de hoogstpersoonlijke toevoeging van de lezer. Een nieuw, onuitspreekbaar lichaam.'
Het woord wil hier nog verder springen: het hertekent de contouren van de tijd en van de waarheid. Wie zijn blik wil toevoegen aan het recept, wordt inzichten (en twijfels) rijker, maar loopt het risico te crashen op de kortsluiting tussen de vele lijnen die Verhelst uitzet.
PETER VERHELST
De kunst van het crashen.
Prometheus, 304 blz., 19,95 ?. Verschijnt op 18 februari.
De auteur: publiceerde romans, poëzie, theaterteksten en een jeugdboek. Hij brak door bij het grote publiek toen zijn roman 'Tongkat' in 2000 bekroond werd met de Gouden Uil.
Het boek: een verkenning van de gefragmenteerde werelden die ontstaan door de impact van een crash.
ONS OORDEEL: gevaar voor kortsluiting tussen lezer en schrijver.
¨¨¨èè
Sofie Gielis ■
Verberg tekst