Over de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog zijn al talloze boeken geschreven, ook voor jongeren. De vele betrokkenen worden telkens door de auteurs, vaak zelf betrokken getuigen, in het middelpunt gesteld, waardoor elk nieuw boek toch weer een ander beeld brengt van die afschuwelijke jaren. Of je nu de Belgen, Nederlanders, Duitsers of joden belicht, burgers of soldaten, volwassenen of kinderen aan het woord laat, iedereen heeft een eigen verhaal te vertellen.

Dit boek werd geschreven door de bekende Duitse schrijfster en vertaalster Mirjam Pressler. Op de achterflap wordt het boek voorgesteld als "een waar gebeurd verhaal uit de Tweede Wereldoorlog". In het nawoord van de schrijfster merken we dat we dit iets moeten nuanceren. Mirjam Pressler ontmoette de echte Malka Mai in 1996 in Israël. Ze vertelde haar verhaal aan de schrijfster, maar omdat alles zo lang geleden gebeurde en Malka Mai pas zeven was, waren de herinneringen vaag. Mirjam Pressler geeft dan ook toe dat, hoewel Malka Mai een bestaande persoon is, het verhaal in dit boek grotendeels verzonnen is.

Aan het begin van het boek zien we hoe de 7-jarige Malka en haar bijna volwassen zus Minna nog een behoorlijk comfortabel en beschermd leventje leiden in een Pools dorpje, waar hun moeder Hanna als arts een praktijk heeft. Te lang heeft Hanna de dreigingen genegeerd en gedacht dat zij als arts wel zou ontkomen aan de arrestaties en deportaties van joodse families. Hun uiteindelijke vlucht is dan ook chaotisch en onvoorbereid. Het grootste deel van het boek zijn Malka Mai en haar moeder van elkaar gescheiden. De schrijfster springt dan ook voortdurend tussen Malka en haar moeder heen en weer, en verteld hoe beiden maandenlang van dag tot dag proberen te vluchten en te overleven. Mirjam Pressler vat begrippen als honger hebben of uitgeput zijn niet samen in één zinnetje. Ze laat de lezer voelen wat het betekent honger te hebben, bang te zijn, of uitgeput. Door de minutieuze manier waarop ze ons Malka en haar moeder laat volgen op hun waanzinnige vlucht uit Polen en tijdens hun wanhopige pogingen om te overleven, voel je als lezer soms als het ware hun honger, hun wanhoop, hun pijn. De schrijfster weet de lezer constant en zeer lang in de ban van het gebeuren te houden. Alleen naar het einde toe, bij de pogingen van Hanna om vanuit het veilige Hongarije terug naar Polen te vluchten om Malka Mai te gaan halen, had ik het gevoel dat er plots te snel naar een einde toegewerkt moest worden. De laatste hoofdstukken zijn dan ook minder sterk dan de rest van het boek. [Karin Van Camp] Verberg tekst

Deze kloeke, niet geïllustreerde jeugdroman (winnaar Luchs 2001) werd door de ook bij ons bekende en in Duitsland geprezen auteur geschreven op basis van enige jeugdherinneringen van Malka Mai, als document berustend bij Yad Vashem. Het verhaal speelt van september 1943 tot maart 1944. De joodse arts Mai vlucht met haar dochters Malka (7) en Minna (16) hals over kop voor de nazi’s uit een Pools dorpje naar Hongarije. Als Malka ziek wordt, laat moeder haar onder de hoede van joodse boeren. Toch komt Malka in een getto terecht en overleeft standvastig tal van ontberingen. Uiteindelijk vindt moeder haar terug en worden beide meisjes clandestien naar Israël gebracht, waar het gezin weer wordt herenigd. Voor Nederlandse jeugdigen in de studiehuisfase heeft Pressler in een soepele en heldere taal een indringend tijdsbeeld geschetst en ook de veranderende moeder-dochterrelatie psychologisch ontroerend beschreven. Vanaf ca. 14 jaar.

1943: de Joodse arts Hanna Mai woont met haar dochters Minna (15) en Malka (7) aan de Pools-Hongaarse grens. Als de Duitsers ook hier met de deportaties beginnen, slaan ze op de vlucht. Ze willen te voet over de Karpaten, maar Malka wordt ziek en kan niet meer verder. Zwaar te moede besluit Hanna haar bij boeren achter te laten. Ze beloofden het kind zo snel mogelijk naar Boedapest te brengen. Niets is minder waar: Malka wordt ontdekt en naar Polen teruggebracht. Uit respect voor haar moeder wordt ze eerst bij Teresa ondergebracht, in een eenvoudig maar liefhebbend boerengezin. Zij hebben echter een mentaal gehandicapt zoontje, en om te vermijden dat ook hij gevaar loopt, brengen ze Malka noodgedwongen naar het getto. Daar ontwikkelt ze onvermoede krachten waardoor ze honger, kou, ziekte en eenzaamheid overleven kan. Met groot gevaar voor haar eigen leven keert haar moeder naar Polen terug en weet ze haar dochter uit het getto te halen. Fysiek heeft Malka de waanzin doorstaan, geestelijk heeft ze echter nog een hele weg te gaan. Dit boek is gebaseerd op waar gebeurde feiten. Het vertelt het afschuwelijke overlevingsverhaal van een alleenstaand joods kind in een Pools getto. Erger kan haast niet. Scène voor scène rolt dit onverkwikkelijke verhaal van menselijke verhoudingen in moeilijke tijden zich voor je af, tot in het kleinste detail, zonder dat de auteur echter een waardeoordeel velt. Niet alleen angst en verlorenheid, gruwel en egoïsme komen aan bod, maar ook hulpbereidheid en overlevingswil in een afschuwelijke tijd. De auteur registreert het onthutsende verhaal in een nuchtere tot vrij poëtische taal die nergens sentimenteel wordt. Pressler gebruikt geen ingewikkelde taal, geen moeilijke beschrijvingen. Haar heldere stijl en haar vermogen om gecompliceerde, gruwelijke situaties eenvoudig voor te stellen zonder te simplifiëren maken de grote kracht uit van dit boek. Hier vind je geen moraliserende boodschap, het verhaal op zich is boodschap genoeg. Dit is een ijzersterk, eidoch beklemmend boek, dat jongeren een beeld schetst van de gruwelen van een/de/elke oorlog. Het is dan ook niet voor niets dat het in Duitsland bekroond werd met de ‘Deutscher Bücherpreis 2002’.

Verberg tekst