"Ik ben schrijver bij toeval. Maar nu ga ik er vol voor", zo vertelde Ivo Victoria - pseudoniem van Hans Van Rompaey - me ooit tijdens een interview over zijn vorige boek Dieven van vuur (2014). De roman moest de definitieve doorbraak betekenen voor een auteur die het vak ontegensprekelijk erg au sérieux is gaan nemen. Zijn generatieroman over de Antwerpse muziekscene aan het Zuid en 'de mannen van dEUS' deed het voortreffelijk bij de literaire kritiek. Maar een kaskraker werd het niet.

Victoria, afkomstig uit de muziekbranche, blijft intussen hemel en aarde verzetten om zijn lezerspubliek uit te breiden. Hij wisselde voor zijn nieuwe roman Billie & Seb opnieuw van uitgever en hoopt na passages bij Anthos en De Bezige Bij nu bij Lebowski de kip met de gouden eieren te slachten. Duizend e-books werden via Hebban gratis aangeboden en een heuse proof party naar Amerikaans model werd op touw gezet.

Toch is Ivo Victoria geen tafelspringer. Hij is gewoon een eigentijdse schrijver die maximaal alle multimediale mogelijkheden bespeelt. Intussen schrijft hij behoorlijk ambitieuze romans, waarin hij uitgesproken ethische kwesties opwerpt en de raaklijnen tussen spel en ernst verkent. Wie zijn debuut Hoe ik nimmer de Ronde van Frankrijk voor min-twaalfjarigen won (en dat het mij spijt) had nochtans kunnen vermoeden dat Victoria eerder de mild jolige kant zou opgaan.

Authenticiteit

In Gelukkig zijn we machteloos (2011) koos Victoria al een familiefeest als setting en ook in Billie en Seb speelt de gezinsatmosfeer een determinerende rol.

Hij leidt ons binnen in de wereld van adolescenten Billie en Seb. De 17-jarige jongen en het uit Azië geadopteerde meisje zijn zielsverwanten, buddy's vanaf hun eerste ontmoeting op het schoolplein. Maar de jeugdidylle tussen het duo neemt een dramatische wending wanneer Billie ten val komt op de trampoline. 'Sindsdien lag ze daar, in die kamer, op de zevende verdieping van de vijfde toren, in een toestand die niemand officieel levend of dood wilden noemen. Ze had het eindelijk met recht kunnen zeggen: ik ben een geest.'

Van zijn ouders is het Seb ten strengste verboden om Billie - ook al aanwezig in Gelukkig zijn we machteloos - te bezoeken. Als zoethoudertje krijgt hij wel een geweer. Een wapen voor een rouwende, gekneusde jongen, zegt u? Ja, meer bepaald 'een 6mmProshop Custom Long Range Airsoft AEG Sniper Rifle Long Barrel', een softgun waarmee je verbazend realistische schietspelen kunt beoefenen. Dat doet Seb steeds fanatieker, met zijn kompanen in het op een schiereiland gelegen dorp Gaspel. Tot de esbattementen met het wapentuig uit de hand lopen en de contouren van een heuse guerrilla krijgen. Verliezen de jongeren de link met de werkelijkheid uit het oog? Heeft dit spel een eigen logica?

Vreemd genoeg knijpen de ouders een oogje dicht, terwijl de escalatie op de loer ligt, wat leidt tot een aantal gênante, weliswaar tragikomische passages. Ze maken nauwelijks nog contact met de in zichzelf gekeerde Seb. 'Al zijn hele leven had Seb het idee dat de dingen niet echt gebeurden maar in scène werden gezet, zonder dat iemand hem vertelde welke rol hij moest spelen', lezen we. In Seb zit weliswaar een kern van zuiverheid, die Victoria dik in de verf zet. Authenticiteit en hoe ernaar te streven is een belangrijke baseline van deze roman.

Cirkeltjes

Victoria neemt ruim de tijd om zijn verhaal in de steigers te zetten. Via flashbacks reconstrueert hij breedvoerig de symbiose tussen Billie en Seb.

Ook krijgen we een gedetailleerd beeld van de ouders, van wie de vader een zeker je m'en foutisme koestert, misschien uit zelfbescherming ('Fantasie is een luxe. Alleen wie nergens in hoeft te geloven, kan ze zich permitteren') terwijl de grimmiger oom wel op de rem gaat staan en sporadisch intervenieert.

Er passeert een oorlogsgeschiedenis uit de Tweede Wereldoorlog waarin redding en verraad centraal staan. Nee, oorlog is absoluut geen spel, lijkt Victoria ons in te peperen, alsof we dat nog niet doorhadden. Er wordt veel opgerakeld in Billie & Seb, waarbij je in flitsen ook parallellen kunt opmerken met Het smelt van Lize Spit: puberende jongeren die de pedalen verliezen, zonder houvast, zonder morele waarden.

Toch blijft Billie & Seb enigszins ijl en ambigue, alsof Victoria in zijn pogingen om de tijdgeest te duiden aan allerlei walletjes begint te knabbelen. Hup, er kan nog wel een ethisch dilemmaatje bovenop. En ziehier, tussendoor nog een filosofietje over geweld of over de onverschilligheid van de natuur.

Soms krijg je het gevoel in cirkeltjes te draaien. Schiet op, denk je regelmatig, wat in deze context misschien vreemd klinkt. Victoria kan bij momenten amper de verleiding van de schoonschrijverij weerstaan.

Naar het eind toe verzandt de roman in zweverigheid en dreigt de bombast. Het warrige slotakkoord bevredigt niet. Seb blijft een ongrijpbaar wezen. En zo maakt deze in essentie rijke én fascinerende roman uiteindelijk slagzij.

Verberg tekst

De zeventienjarige Billie ligt in een coma. Het gevolg van een ongeluk met de trampoline in de tuin. Er is zo goed als geen hoop voor haar. Een harde klap voor haar vriend Seb. De naar autisme neigende Seb vond in Billie iemand die hem begreep, en die zich niet liet afschrikken. Om hem op te monteren kopen Sebs ouders hem een vuurwapen. Een airsoft-wapen, met plastic kogeltjes... maar toch.

Er zijn enkele pijnlijk komische scènes, waarin Sebs ouders zich in bochten wringen om de situatie (een wapen in handen geven van hun ondoorgrondelijke, rouwende zoon) goed te praten - maar je kunt voorspellen dat dit niet goed afloopt. We zijn geen twee bladzijden ver in Ivo Victoria's nieuwe roman Billie & Seb, of Seb voelt zich bij het schieten van de nepkogeltjes al deel van 'iets wat groter was dan hijzelf'.

Voor Seb zijn de airsoft-gevechten met vrienden een ernstig spel: een bezigheid met regels die hem de structuur geven die het echte leven mist. Het gevaar is dat dit spel besmet wordt met het racisme van zijn omgeving. Zijn vriend John heeft een onredelijke afkeer van Jamal, een van de zeldzame allochtonen in het dorp. En Sebs vader heeft zijn eigen eufemisme voor allochtonen bedacht: 'de huurhuizen', díe maken alles kapot.

Oorlogen

Als Sebs ouders het naderende gevaar niet zien, kan er misschien hulp komen van zijn oom. Die woont niet meer in Gaspel (het dorp op een landtong waar de roman zich afspeelt), maar in de stad, in een woontoren. Van daarboven beschouwt hij het leven, waarop hij commentaar levert via het internet. Hij denkt 'dat het leven op afstand de enige mogelijke vorm van bestaan' is. Het maakt hem niet minder pessimistisch.

De oom voelt zich ingeklemd tussen twee oorlogen. De Tweede Wereldoorlog, die ook in Gaspel tot een nooit echt uitgeklaard incident leidde. En de volgende oorlog, tegen gelovige fundamentalisten. 'Wanneer je er goed over nadacht', peinst de oom, 'ging het erom te voorkomen dat Seb al werd geëlimineerd door hen, door zijn ouders, door zijn eigen volk, voordat ze jongens zoals hij nodig zouden hebben.' Het is een van de meest explosieve zinnen in het hele boek, en het moment waarop je begrijpt dat Victoria veel meer op het getouw heeft gezet dan een zoveelste plattelandsdrama-met-oorlogsherinneringen.

De belangrijkste tegenstelling in het boek blijkt die tussen spel en ernst, tussen beschaving en de puurheid van iets echt menen. Of, met een variant op die tegenstelling: vrede en oorlog. Zo weet Victoria de verleidingen van het geweld tastbaar te maken.

Spel

Met Billie & Seb waagt Victoria zich, kortom, aan een van de hete hangijzers van deze tijd: hoe wordt iemand een terrorist? Victoria streept echter alle politiek en religie weg. Het speelvlak is opeens zo wijd en zo leeg als de ruige natuur van de landtong Gaspeldoorn. Wat in zicht komt, is de verleiding van actie, van iets échts doen. Tijdens de vrede is 'alles voor de vorm', bedenkt de oom. Misschien is dat wat ten slotte het geweld uitlokt: de belofte van iets echts. Je zou dat een verzet tegen de beschaving kunnen noemen, of zelfs Freuds doodsdrift kunnen opdelven. Plak er de termen op die je zelf wil, Victoria probeert ze in Billie & Seb voelbaar te maken.

Harry Mulisch heeft gezegd dat de literatuur, in reactie op de Tweede Wereldoorlog, vooral haar best moest doen om het irrationele in te dijken, een standpunt dat Ivo Victoria lijkt over te nemen.

De sterkste passage is de oorlogsflashback. Het oorlogsgeheim is zo'n afgezaagd gegeven in de Vlaamse literatuur, en toch weet Victoria er spanning aan te geven. En hij kadert het ook uitstekend: terwijl een personage zich de feiten herinnert, zit hij naar de tv te kijken, naar een spelshow. Wat tijdens de oorlog gebeurde, was nadrukkelijk 'geen spel' en juist daarom zo opwindend. Victoria trekt een dikke streep tussen mensen die gewend zijn aan het leven in vrede, het leven als spelshow, en de mensen die aangeraakt zijn door oorlog en de verleiding van spanning en geweld. Het is makkelijk om daarin te worden meegesleurd, zoals blijkt uit de flashback, maar ook uit het einde van Billie & Seb, als het langverwachte fatale schot afgaat.

Lebowski, 319 blz., 19,99 € (e-boek 9,99 €).

Verberg tekst

De teruggetrokken Seb en zijn fantasierijke vriendinnetje Billie zijn onafscheidelijk. ‘Alles wat je jezelf in kunt beelden, is echt’, fluistert ze hem toe, en even verlangt hij niet terug naar de bivakmuts die hij als kind altijd droeg. Tot Billie met haar hoofd op de metalen rand van een trampoline valt en in coma raakt. Seb blijft achter, starend naar de ziekenhuistoren waar zijn Billie ligt en waar hij niet op bezoek mag van haar moeder, die haar zo snel mogelijk wil ‘bevrijden’ – waarmee ze bedoelt: de stekker eruit trekken.

Maar dan is het Sebs zeventiende verjaardag en krijgt hij van zijn ouders een plastic kogeltjes afvurend Airsoft-geweer, een Sniper om precies te zijn, waardoor hij samen met zijn vrienden in een verlaten huis oorlogje kan spelen. Meer nog dan de anderen gaat hij op in het spel. Er worden filmpjes gepost op Facebook waarin Sebkillah met een luchtbuks zijn rivalen afmaakt. Wanneer hij glimlachend opmerkt dat je een perfecte cel kunt maken door twee kinderbedjes met de openingen naar elkaar toe op elkaar te zetten besef je dat dit niet goed afloopt.

Of wel? Want in zijn herkenbare ronde en meanderende proza weet Ivo Victoria een reusachtige spanningsboog op te bouwen die je geen moment loslaat. De hele roman lang lijken Seb, zijn ouders, zijn oom en zijn vrienden stil te hangen boven de trampoline waarop Billie haar niet te benijden lot tegemoet is gevallen. Wie slaat te pletter? Wie veert weer op?

Billie & Seb overstijgt ook dat particuliere verhaal. Centraal staat de vraag waar de jeugd, verwend als ze is in ons westerse luilekkerland, nog voor zou kunnen vechten. Voor waarachtigheid, natuurlijk, en echtheid, zodat ze niet eindigen als Urbain, de vriend van Sebs opa die ooit vijf Engelse soldaten aan de Duitsers verraadde en daar uiteindelijk ook zelfmoord om pleegde. ‘Denk je dat er een eindige hoeveelheid pijn is in de wereld die zich telkens anders verdeelt?’ heeft Billie ooit aan Seb gevraagd. Nee, gaat hij mettertijd inzien, we kunnen de pijn verminderen.

****

Lebowski, 319 blz., € 19,99.

Verberg tekst

In deze vierde roman van de uit Vlaanderen afkomstige schrijver Ivo Victoria (1971) krijgt een in zichzelf opgesloten zeventienjarige jongen, onmachtig tot veel contact, op kerstavond een geweer van zijn ouders. In de periode daaropvolgend speelt hij, met strikte regels, jongensspelletjes daarmee. Zijn met hem in levenshouding verwante vriendinnetje heeft een noodlottig trampoline-ongeluk gehad en ligt in coma. In een vervreemdend decor aan de kust worden de jongens onafwendbaar naar een noodlot toegedreven. Familielieden op de achtergrond staan machteloos; er is een oom die een intermediërende rol speelt in de familie. In de verontrustend geëvoceerde ruimte doet een voorgeschiedenis uit de oorlog zich gelden. Beetje bij beetje wordt dit verhaal onthuld. Uiteindelijk moet het meisje in coma bevrijd worden. Onheilszwanger en onomkeerbaar voert deze roman naar een schrikbarend einde. Deze roman is stilistisch met grote inzet geschreven, knap gestructureerd, ook met betrekking tot de chronologie, vaardig gedoseerd, soms breed uitgesponnen, maar zeker indrukwekkend. Verberg tekst