Stel u even voor dat Google, Apple, Facebook en Amazon samen één bedrijf zouden vormen. Geen paniek als u zich alle duivelse consequenties van zo'n onheilige verbintenis niet tot in elke denkbare privacyschending kunt inbeelden. Dave Eggers deed het voor u. In het dystopische vervolg op zijn angstaanjagend nabije toekomstbeeld De Cirkel (2013) schetst de geëngageerde schrijver van Wat is de wat (2006), Zeitoun (2009) en Een hologram voor de koning (2012) een maatschappij waarin ultrakapitalisten via algoritmes en artificiële intelligentie elk aspect van het dagelijkse leven controleren. De monopolistische boosdoener in Eggers' digitale dictatuur heet Het Alles en hoofdpersonage Delaney Wells infiltreert die internetgigant in de hoop het bedrijf van binnenuit kapot te maken door steeds invasievere apps te bedenken tot het volk vanzelf tegen zoveel algoritmische controle in opstand komt. Het volk vermaakt zich echter liever met zombiespelletjes.

Dave Eggers heeft overduidelijk de 1984 van 2021 willen schrijven en net als bij George Orwell is het een boek geworden waarin de boodschap belangrijker is dan de literaire kwaliteit. Eggers heeft heel wat te zeggen over de digitale geselen van onze tijd en het is bijna allemaal verstandig, maar hij weet er absoluut geen boeiende roman rond te bouwen. De plot is dunner dan de iPhone 12 en uiterst voorspelbaar — wie, o wie zou het halen in een 21ste-eeuwse update van Orwells totalitaire surveillancemaatschappij, het systeem of het individu? Eggers spendeert het grootste deel van zijn 456 pagina's tellende verhaal aan lachen met de kledingstijl van hippe techneuten en aan het verzinnen van steeds groteskere apps. Elke mogelijke vorm van ambiguïteit smoort de auteur vakkundig in de kiem door precies te vertellen wat u van al die ontwikkelingen hoort te denken. Het is niet weinig ironisch dat een roman over verregaande vrijheidsbeperking de lezer zoveel voorschrijft.

We besteden vrijwillig onze vrije wil uit aan internetbedrijven die groei belangrijker vinden dan ethiek of het betalen van belastingen. Dat is de boodschap die Eggers er als een dolgedraaide spambot probeert door te duwen. Het is niet omdat het waar is dat het ook goede literatuur is. Het Alles heeft de nuance en subtiliteit van een emoji. De roman is overigens, net als zowat alle andere boeken van de schrijver, simpelweg via het door Eggers zo verguisde Amazon te verkrijgen. Dat hij de hardcoverversie voor het Amerikaanse publiek niet via de webreus beschikbaar stelt, gebruikt de auteur als marketing voor het boek. Het verzet wordt, net als in de roman zelf, volledig geïncorporeerd en Eggers draait doodleuk mee. We mogen, op alle vlakken, meer verwachten van deze schrijver.

Vertaald door Lidwien Biekmann, Elles Tukker en Gerda Baardman, De Bezige Bij, 456 blz., 24,99 € (e-boek 13,99 €).

Verberg tekst

Wie weleens naar de Britse sciencefictionserie Black Mirror heeft gekeken, weet hoe onbehaaglijk een toekomstbeeld kan voelen. Door de impact en het gebruik van moderne technologie uit te vergroten, houdt de serie kijkers een spiegel voor. Willen we leven in een maatschappij waarin elk menselijk contact in beeld wordt opgeslagen, geanalyseerd, bediscussieerd en kan worden teruggezocht?

Ook Het Alles (de Nederlandse vertaling van The Every), de nieuwe roman van Dave Eggers, schetst een dystopische samenleving. Een samenleving die wordt beheerst door het machtige techbedrijf The Every uit Silicon Valley - wat doet denken aan een samentrekking van Apple, Google en Facebook. The Every is een alomvattende veelvraat, het koopt drie andere bedrijven per week en propageert volledige transparantie, gemak en, uiteraard, duurzaamheid en inclusie. De apps en apparaten van The Every meten en weten alles. Ze houden bij of je voldoende beweegt, sociaal interactief bent, voldoende collega's beoordeelt, de juiste hartslag hebt, gepaste grammatica gebruikt en een omvangrijke woordenschat hebt. Algoritmen bepalen of iemand wordt ontslagen of niet. In die wereld zijn regeringen ondergeschikt (en is de journalistiek verdwenen).

In de Every-samenleving draagt iedereen een bodycam en hangen overal camera's (op plekken waar die niet hangen worden burgers gewaarschuwd ze te betreden op eigen risico) en heeft een faux pas gevolgen voor je sham-score, je schaamtescore. Zei je 'mankracht' waar 'menskracht' had gemoeten? Hopelijk rapporteren je collega's je niet. Stond je ooit op een foto met een man die later een aanrander blijkt te zijn? Minpunten. Schepte je twee keer op omdat je het eten lekker vond? Publiekelijk te schande gezet.

Delaney Wells is een zeldzame criticus van The Every. Ze groeide op in een bosrijke omgeving zonder smartphone tot haar ouders zich zorgen begonnen te maken over haar gebrek aan sociale contacten. Ze gaven haar een smartphone, waarna Delaney de destructieve kracht van het apparaat ervoer. Ze had meer contact, maar voelde zich ongelukkiger. Ze sliep slechter, kon zich nauwelijks nog concentreren.

Eenmaal hersteld besloot ze, geïnspireerd door de colleges van haar professor Agarwal, wraak te nemen. Ze wil bij The Every gaan werken om het bedrijf van binnenuit kapot te maken. Als ze door de selectie komt, stelt ze steeds verregaander plannen voor nieuwe apps voor - die tot haar verbazing allemaal enthousiast worden ontvangen. Zoals een app die met kunstmatige intelligentie de werkelijke waarde van een vriendschap meet en een cijfer geeft van 0 tot 100. 'Omdat cijfers inherent eerlijk zijn, en mensen inherent niet.'

Het zijn niet zozeer al die ingrijpende technologieën die de moderne tijd kleuren, lijkt de gedachte in Het Alles, maar vooral de mensen die zich er zo onbedaarlijk aan overgeven. Professor Agarwal beschouwt de smartspeaker 'als het ultieme, overtuigende bewijs dat mensen geen enkele inbreuk op hun privacy te dol vinden als die hun een loopje naar de andere kant van de kamer bespaart'.

Als Delaney voor The Every gaat werken, schrijft Agarwal haar: 'Je leek je bewust van de manieren waarop de mens fundamenteel wordt veranderd - dat we van individuele wezens die aan onafhankelijkheid hechten, veranderen in een soort die zich bovenal wil terugtrekken, wil gehoorzamen, in ruil voor gratis dingen.' Zoals blijkt als Delaney haar collega's bij wijze van introductie meeneemt op een busrit naar een strand met parende zeeolifanten: de Everyones raken volledig van slag tijdens het uitje en de confrontatie met de buitenwereld. Ze rennen terug naar de bus en hun smartphone. Hun comfortabele wereld.

Het Alles heeft allerlei raakvlakken met de huidige tijd. Van Google Classroom tot Huawei, van de stappenteller tot de afrekencultuur via sociale media, het komt allemaal voorbij. Maar anders dan in Black Mirror wordt er weinig aan de verbeelding overgelaten. Het plot is dun en simplistisch. De lezer wordt overvoerd met apps, technologieën, krankzinnige situaties. Voor nuance, twijfel, fijnzinnigheid of fantasie is geen ruimte. Als Het Alles een spiegel moet voorhouden, dan een spiegel die op megafoonvolume vertelt hoe de wereld eruitziet en waarom dat gevaarlijk is. Professor Agarwal waarschuwt dat technologiereuzen als The Every in feite autoritaire regimes zijn. 'Nuanceringen wegpoetsen, categoriseren, cijfers hangen aan alles wat per definitie complex is. Simplificeren. Ons de toekomst voorspiegelen.' Het is een typering die ook van toepassing is op het boek zelf.

**

Uit het Engels vertaald door Lidwien Biekmann, Elles Tukker en Gerda Baardman. De Bezige Bij; 456 pagina's; € 24,99.

Verberg tekst

Dave Eggers (1970) behoort tot de meest originele schrijvers ter wereld. Zijn romans geven ieder op eigen wijze commentaar op wat scheef is in de VS of de wereld. In ‘Wat is de Wat’ (2006) toonde Eggers zijn betrokkenheid bij Afrikaanse migranten. In ‘De Cirkel’ (2013) beschreef Eggers de belevenissen van een jonge vrouw die gaat werken bij de Circle (een soort mix van Facebook en Google) en daar stap voor stap wordt beroofd van haar privacy. In ‘Het Alles’ gaat Eggers op de ingeslagen weg verder. Delaney Wells, een voormalig boswachter, weet een baantje te krijgen bij de Every, een bedrijf dat is ontstaan na een fusie van het grootste techbedrijf met het grootste e-commercebedrijf. Gedreven door haar kritische geest probeert Delaney de macht van dit bedrijf van binnenuit te vernietigen. Eggers houdt ons een spiegel voor: hoe lang laten we toe dat de wereld en het individu worden gedomineerd door bedrijven die onze persoonlijke integriteit en vrijheid met voeten treden. ‘Het Alles’ is te zien als de opvolger van Huxleys ‘Brave New World’ en Orwell’s ‘1984’. Een dystopie die iedereen zou moeten lezen. Verberg tekst

Van Adriaan van Dis tot Dave Eggers, en van Christiaan Weijts tot Maxim Februari, allemaal schrijven ze dystopische romans. De dystopische roman is het favoriete genre van tegenwoordig, geen wonder met zoveel dagelijkse klimaatzorgen, pandemievrees en beangstigende technologische sprongen, oftewel: ons tijdsgewricht schreeuwt erom. Sommige auteurs schrijven er zelfs twee, zoals nu Dave Eggers die een vervolg c.q. uitbreiding van zijn bestseller De Cirkel schreef, getiteld Het Alles. Want dystopieën staan niet stil, ze worden qualitate qua steeds erger.

In Het Alles draait het om de firma De Every, die wel wat weg heeft van Facebook, een quasi-menslievend sociaal medium dat de markt van gedragsbeïnvloedende apps beheerst. Wie, zoals uw bespreker, een onschuldige app als de stappenteller heeft, weet wat hem te wachten staat als het een stapje verder gaat: ons hele leven zal gedomineerd en gereguleerd worden door applicaties die gebruikt worden om ons te controleren en in toom te houden. Privacy zal niet meer bestaan, alles wordt publiek en transparant, 'geen vaag gedoe meer'. Over deze angstdroom gaat Het Alles.

Delaney, een jonge Amerikaanse vrouw, wil daar een stokje voor steken. Ze solliciteert bij De Every, in de hoop dat ze er samen met vriend Wes apps kan ontwikkelen, zo krankzinnig en privacybedreigend dat het bedrijf zichzelf ermee naar de afgrond helpt. Delaney is zelf overigens een tamelijk kleurloos type, ze heeft geen hobby's, kent geen liefde, droomt nergens van, zelfs over haar uiterlijk krijgen we niets te horen; het enige wat ze wil is de ondergang van De Every. Ik kan me voorstellen dat Dave Eggers met haar ook een portret van deze tijd heeft getekend, van een monomane activist.

De manier waarop Dave Eggers de lezer in zijn dystopie dompelt is even simpel als doeltreffend. Delaney wordt aangenomen bij De Every en maakt kennis met de nieuwste ontwikkelingen van het bedrijf. Zo zijn er apps die berekenen wie de grootste kunstenaar is (met een ironische uitslag natuurlijk: de populaire Amerikaanse middle of the road-kunstenaar Norman Rockwell!) of die voortdurend de CO2-impact bepalen, om te zien of je ergens wel veilig bent. Ook ontwikkelt het bedrijf bodycams voor iedereen, en probeert het de openbare ruimte voortdurend in de gaten te houden. Dat alles met het idee dat gezonde en gemiddelde mensen duidelijkheid en veiligheid willen, objectiviteit in plaats van subjectiviteit, gelijkheid in plaats van verschillen.

vriendschapsmeter

Bedrijfsspion Delaney ontwikkelt apps die nog verder gaan, eentje, 'Authentifriend', die vriendschap en vertrouwen meet, waardoor je kunt zien of je je vrienden wel echt kunt vertrouwen, en een app 'smartspeakers', die geluiden in gezinnen afluistert, zodat de politie eventueel kan ingrijpen bij huiselijk geweld. Als saboteur hoopt ze dat die veel te ver gaan en dat het publiek zich daardoor van De Every zal afkeren, maar het tegendeel gebeurt: het publiek omarmt ze. Zelfs Delaneys voormalige medestanders raken gewend en gaan er langzaam in mee, terwijl Delaney zelf op zeker moment, buiten in de natuur (er wordt nauwelijks meer buiten de stad gereisd vanwege alle levensgevaar) zich ook begint af te vragen waar ze eigenlijk mee bezig is en of escapisme geen betere optie is: 'De Every wilde, bijgestaan door bijna de hele wereldbevolking, een andere wereld, een bewaakte wereld zonder risico's, verrassingen, nuances of alleen-zijn. Waarom zouden ze die dan niet krijgen, zolang zij zelf dit mocht houden? Ze zou een hut kunnen bouwen, alleen zijn, zich afzonderen en de kapotte wereld overlaten aan degenen die hem hadden geschapen en omarmd.'

Ultieme ordening

Boodschap van Eggers: we willen het zelf! Niet die apps vormen de dystopie, maar de modale mens die bang is geworden voor zijn omgeving. Nieuw is die gedachte aan ultieme ordening wat mij betreft niet. Henriette Roland Holst schreef aan het begin van de vorige eeuw al, zonder enige weet van onze digitale wereld: 'Bename' en ord'nen geeft menschen vrede.' Maar wie die orde en voorspelbaarheid met apps en reglementen afdwingt, creëert een nachtmerrie.

Het hangt ervan af in hoeverre je in de realiteit van Eggers' toekomstbeeld vol digitale dominantie gelooft of je Het Alles als een boek vol dreiging beschouwt of als een virtuoze schildering van een nauwelijks denkbare wereld. Zelf ben ik te optimistisch over het mensdom om het helemaal serieus te nemen, ik kan me niet voorstellen dat de mens niet eerder op de rem gaat staan. Maar ook dan leest Het Alles als een trein, vlot geschreven, zoals alles van Eggers, vol prikkelende hersenspinsels en een voor de positieve denkers onder ons toch nog onverwacht einde.

Vert. Elles Tukker, Gerda Baardman, Lidwien Biekmann De Bezige Bij; 456 blz. € 24,99.

Verberg tekst